Page Text
________________
આત્માને અકર્તા–અભોકતા કહેવું કે કર્તા-ભોકતા કહેવું, તે જે જે સ્થાને જે જે અવસ્થા છે, તેને અનુલક્ષીને કહેવાયું છે પરંતુ સિદ્ધિકારે સંપૂર્ણ સાધનાનો સરવાળો નિર્વિકલ્પ સ્વરૂપ અંતિમભાવ પ્રગટ કરી જાણે ત્યાં મૌન થવાનું જ યોગ્ય માન્યું છે અને લગભગ આધ્યાત્મિક વિષયને શિખર ઉપર સ્થાપિત કર્યો છે, સાધનાનું આ શિખર તે નિર્વિકલ્પદશા છે પરંતુ આપણે ત્યાં મોક્ષને અંતિમ બિંદુ માન્ય છે, માટે સિદ્ધિકાર હવે આગળની ગાથામાં મોક્ષનું ઉચ્ચારણ કરી સ્વયં સમાધાન આપશે. અહીં ગાથા પૂર્ણ કરતાં પહેલા પુનઃ એક દૃષ્ટિપાત કરીએ.
“અથવા’નું અર્થ ગાંભીર્ય : ગાથાના પ્રારંભમાં “અથવા” શબ્દ મૂકયો છે, આ “અથવા શબ્દ એક પ્રકારનો ઉભયાન્વયી અર્થપૂર્ણ અવ્યય છે. વિકલ્પને પ્રદર્શિત કરવા માટે વ્યાકરણમાં “ વા” “મા” “અથવા શબ્દ મૂકવામાં આવે છે. જ્યાં જ્યાં આવા ઉભયાન્વયી અવ્યવ આવે, ત્યાં ત્યાં પ્રાયઃ એક પક્ષનું મૂલ્યાંકન ઓછું કરી અથવા તેને અનુપયોગી બતાવી બીજો પક્ષ રજૂ કરવામાં આવે છે. કયારેક આ અવ્યય મહાકપટનું પણ નિમિત્ત બને છે. મહાભારતમાં “દતો અશ્વત્થામાં નરો વા કુંજરો વા ' અહીં મહર્ષિ દ્રોણને મારવા માટે ભારે કપટ પ્રગટ કરી “હા” નો ઉપયોગ કર્યો હતો અને દ્રોણની હત્યા થવામાં આ “વ' શબ્દ કાર્યકારી બન્યો. કેટલાક શસ્ત્રોમાં “વાં મકયો હોય છે. જેમ કે લાઠીથી ન મરે તો તલવારથી મારવો. અહીં લાઠી અથવા તલવાર બે સાધનોનું કથન છે, તેમાં લાઠીનું અસામર્થ્ય અથવા અનુપયોગિતા જાહેર કરી છે પરંતુ ઘણા પક્ષમાં આ ઉભયાન્વયી બંને પક્ષનું સમાન મૂલ્ય કરે છે. જેમ કે કોઈ કરજ લેનાર વ્યકિત કરજદારને કહે કે સોનું આપો અથવા ચાંદી આપો પણ મારું ઋણ અદા કરો. આ પ્રયોગમાં બંને પક્ષ મૂલ્યવાન છે.
પ્રસ્તુત ગાથા ૧૨૧ અને ૧૨૨ ની વચ્ચે “અથવા' શબ્દ મૂકવામાં આવ્યો છે. મિથ્યા કર્તૃત્વ ટાળવા માટે આત્માને અકર્તા કહ્યો છે અને સત્ય કર્તુત્વ બતાવવા માટે પરિણામનો કર્તા કહ્યો છે આ રીતે એ સિદ્ધ કર્યું છે કે પરભાવની દૃષ્ટિએ હે જીવ! તું અકર્તા છો અથવા હે ભાઈ ! સ્વભાવની દૃષ્ટિએ તું કર્તા પણ છો. સિદ્ધિકારે આમ કર્તુત્વ અને અકર્તુત્વનો સાપેક્ષભાવે નિર્દેશ કરીને શુદ્ધ અનેકાંતવાદની દૃષ્ટિ આપી છે. ગાથાનો “અથવા” કોઈ સામાન્ય “અથવા” નથી પરંતુ બે પક્ષને ઉજાગર કરતો એક પ્રકાશ સ્તંભ છે. સુપ્રસિદ્ધ છગનલાલજી કોઈપણ પાપકર્મ કરતાં નથી, તેથી તે પાપના અકર્તા છે પરંતુ બીજા ઘણા સત્કર્મો કરે છે માટે સત્કર્મના કર્તા પણ છે. અનેકાંતદ્રષ્ટિએ કહેવું પડશે કે શેઠ છગનલાલજી અકર્તા છે અથવા કર્તા પણ છે. પાપના અકર્તા છે અને સત્કર્મોના કર્તા છે, તે જ રીતે શાસ્ત્રકાર અહીં કહે છે કે જીવને અમે જ્ઞાનદ્રષ્ટિએ વિભાવનો અકર્તા કહીએ છીએ અથવા સ્વભાવ દૃષ્ટિએ જીવને કર્તા પણ કહીએ છીએ. પરઘરનું અકર્તુત્વ છે અને સ્વઘરનું કર્તુત્વ છે. આમ આ “અથવા’ શબ્દ મર્મભાવોને પ્રકાશિત કરે છે તેમ જ જરાક કટાક્ષ પણ કર્યો છે કે તું તો અકર્તા છો પણ જો તને કર્તા થવામાં રસ હોય અને કર્તા થવું જ હોય તો સ્વભાવનો કર્તા થા. પર દ્રવ્ય કે વિભાવનું કર્તુત્વ છૂટી જવાથી આખો સંસાર છૂટી જવાનો છે અને કર્તુત્વનો જે સૂથમ અહંકાર રહી ગયો છે તે પણ નિર્વિકલ્પ અવસ્થામાં છૂટી જાય છે. જેમ હીરાનો વ્યાપારી ત્રાજવાથી ન્યાયોચિત વજન કરે, તેમાં રતિનો ષટાંશ ભાગ જેટલો પણ
-
રપ૭)
..
| SR No. | 005939 |
| Book Title | Atmsiddhi Mahabhashya Part 03 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Jayantilalji Maharaj |
| Publisher | Shantaben Chimanlal Bakhda |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |