________________
વિષયાત્મકભાવોથી મુકત કરી અર્થાત જ્ઞાન સ્વયં મુકત બની મુકિતજ્ઞાનનો અનુભવ કરે, તે આધ્યાત્મિક મુકિતનું એક પ્રકારનું પ્રતિબિંબ છે. મુકિતનો વિચાર પણ જીવને મુકત કરે છે અને મોક્ષની અભિલાષા પણ બધી અભિલાષાનો અંત કરી અનભિલાષ જેવા ક્ષેત્રમાં માનો વિલાસ કરે છે. અત્યાર સુધી સાવલંબન આનંદ હતો, તે અવલંબનનો આધાર છોડી નિરાવલંબન એવા નિલંબભાવને વરે છે કારણ કે હવે તેણે અવલંબનનું અવલંબન છોડી દીધું છે. આ ગ્રહોથી મુકત થયેલું જ્ઞાન પરિગ્રહોથી વિમુકત બની આત્માને અનંત આકાશમાં વિચરણ કરાવે છે. આવો સુંદર છે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિકભાવ.
ઉપસંહાર : ક્રમશઃ આ ગાથામાં જિજ્ઞાસુભાવનો ઉપસંહાર કર્યો છે. મોક્ષના ઉપાય નથી તેવી શંકાનું નિરાકરણ કરી જિજ્ઞાસા વૃત્તિ તે ઉપાયનો મુખ્ય સ્તંભ છે, આ પ્રમાણે કહીને કવિરાજ જિજ્ઞાસા પદની સ્થાપના કરી આગળની ગાથાઓમાં પણ જિજ્ઞાસા પછીના ભાવોનું વિવરણ આપી રહ્યા છે. આ ગાથામાં જિજ્ઞાસુના લક્ષણ બતાવીને એક રીતે સામાન્ય સાધના કે સાધકના લક્ષણ બતાવ્યા છે અને જે લક્ષણો બતાવ્યા છે, તે મોક્ષમાર્ગમાં તો ઉપકારી છે જ પરંતુ વ્યવહારમાં પણ નૈતિક વૃષ્ટિએ માનવધર્મનું એક સુખદ ચિત્ર ઊભું કરે છે, જીવનના બધા ક્ષેત્રોમાં કષાયની ઉપશાંતતા એક અનુપમ પ્રભાવ પાથરે છે અને સફળતાની ચાવી બની રહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે આ ગાથા આવા ચારેય માનવીય ગુણોનું આખ્યાન કરીને એક ઉત્તમ મનુષ્યનું રૂપ પ્રગટ કરી જાય છે. હવે આગળની ગાથામાં આપણે જે ભાવ પ્રગટ થયા છે, તેનો ઉપોદ્દાત કરીએ.
--
-(૧૪૦).
