________________
સમકાલીન ધાર્મિક પરિસ્થિતિ
ભ્રામક વિચાર આજકાલના ઘણા વિદ્વાનોની એવી માન્યતા જણાય છે કે શરૂઆતમાં બ્રાહ્મણોનો બધો જ મદાર વેદો ઉપર હતો, પછી એમણે યજ્ઞયાગનું આડંબર વધાર્યું, તેમાંથી ઉપનિષદનું તત્ત્વજ્ઞાન નીકળ્યું . અને પછી બુધે તે તત્ત્વજ્ઞાનમાં સુધારણું કરીને પિતાને સંપ્રદાય સ્થા. આ વિચારસરણી અત્યંત ભ્રમમૂલક છે. તે છોડી દીધા વગર બુદ્ધચરિત્રને સાચો બોધ થવો શકય નથી. તેથી આ પ્રકરણમાં બુદ્ધના સમયમાં ધાર્મિક પરિસ્થિતિ કેવી હતી તેનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન આપવું ઉચિત ધાયું છે.
યજ્ઞસંસ્કૃતિને પ્રવાહ પહેલા પ્રકરણમાં કહ્યું છે કે, આર્યોના અને દાસેના સંઘર્ષને લીધે સપ્તસિંધુના પ્રદેશમાં યજ્ઞયાગની સંસ્કૃતિ ઉત્પન્ન થઈ અને પરિક્ષિત તેમજ તેના પુત્ર જનમેજયની કારકિર્દીમાં આ વૈદિક સંસ્કૃતિએ કુરુ દેશમાં પિતાનું થાણું કાયમને માટે નાખ્યું. પરંતુ આ સંસ્કૃતિનો પ્રવાહ કુરુઓની પેલી બાજુએ પૂર્વ તરફ ખાસ ઝપાટાભેર ફેલાવા પામ્યો નહિ. તે પ્રવાહની ગતિ કુરુ દેશમાં જ અટકી ગઈ. આનું મુખ્ય કારણ એ હતું કે પૂર્વ તરફના દેશમાં ઋષિમુનિઓની અહિંસા અને તપશ્ચર્યાને મહત્ત્વ આપવાવાળા ઘણું લોક હતા.
