________________
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ
૩૯
"
હે રાજા, અહીંથી એક હિમાલયની તળેટીએ કાસલ દેશમાં એક જાનપદ (પ્રાન્ત) છે. તેમનું ગાત્ર આદિત્ય અને જાતિ શાકથ છે. તે કુળમાંને! હું, હે રાજા, કામેાપભાગની ઇચ્છા તજી દઈ તે પારિવ્રાજક થયેા છેં '
•
આ ગાથામાં ક્રાસલેસુ નિકેતિને' એ શબ્દ મહત્ત્વના છે. ક્રાસલ દેશમાં જેમનું ઘર છે એટલે જે કાસલ દેશમાંના ગણાય છે. આ ઉપરથી શાકયોનું સ્વાતંત્ર્ય નષ્ટ થઈ ગયું હતું એવું સ્હેજે દેખાય છે. શાકથો કાસલરાજાને કર આપતા અને અન્તગત વ્યવસ્થા જાતે સંભાળતા. મહાનામની દાસીકન્યા સાથે પસેનનાં લગ્ન થયાની હકીકત ઉપર આપી જ છે. આ બાબતમાં પ્રો. રાઈઝ ડેવિડ્ઝ શંકા પ્રકટ કરે છે. ક્રાસલરાજાને સર્વાધિકાર શાકયોએ માન્ય કર્યાં હતા, તા પછી પોતાની છેકરી એમને આપવામાં શાકયોને શાના વાંધા આવ્યા ?—એવું એ પૂછે છે.× પરતુ હિન્દુસ્તાનમાં ાતિભેદનું સ્વરૂપ કેટલુ ઉગ્ર હતું, એના તેમને ખ્યાલ નહિ હોય એમ લાગે છે. ઉદેપુરના પ્રતાપસિંહે અકબરનું સાર્વભૌમત્વ સ્વીકાર્યુ હાવા છતાં પેાતાની કન્યા અકબરને આપવાને તે તૈયાર ન હતા. ક્રાસલકુલ ‘માતંનવુત્યુપન્ન ’હતું એમ લક્ષિતવિસ્તરમાં કહ્યું છે. તે પરથી આ કુળ માત ંગેાની (માંગાની) જાતિમાંથી ઉત્પન્ન થયું હશે, એમ લાગે છે. આવા કુળવાળા સાથે સંબંધ બાંધવાની શાકથોએ ના પાડી હાય તેા તેમાં નવાઈ જેવું નથી.
ગણરાજ્યોની વ્યવસ્થા
'
આ રાજ્યેા એક વખતે ગણુસત્તાક કિવા મહાજનસત્તાક હતાં, એવું ઉપર કહ્યું છે. વજ્જી, મલ્લ કે શાકય વિષેની જે હકીકત ત્રિપિટક ગ્રંથમાં જડે છે, તે ઉપરથી એમ જણાય છે કે આ રાજ્યમાંના દરેક ગામના આગેવાનને રાજા કહેતા હતા. આ બધા રાજાએ ભેગા થઇ ને પોતાનામાંથી એકને પ્રમુખ તરીકે ચૂંટી લેતા. તેની મુદ્દત
* Buddhist India, P. 11-12.
