________________
જાતિભેદ
૨૪૫
પ્રવેશ કર્યાં. પહેલાં આ લેાકેા જૈન કે યુદ્ધ થઈ જતા, અને પછી ઇચ્છા મુજબ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે વૈશ્ય બનતા. એક જ કુટુંબના એક ભાઇની સંતતિએ ક્ષત્રિયત્વ, અને ખીજા ભાઇની સંતતિએ બ્રાહ્મણત્વ સ્વીકાર્યાના દાખલા મળી આવ્યા છે.૨ અસ્પૃશ્યતાનું પરિણામ
આ રીતે વિજેતાએ હિંદુ સમાજમાં ભળી ગયા, તાપણુ અસ્પૃશ્યેાની પરિસ્થિતિ સુધરી નહિં. જૈન અને બૌદ્ધ શ્રમણા તેમના વિષે બેદરકાર રહ્યા. અને પરિણામે દહાડે દહાડે, અસ્પૃશ્યા વિષેના તિરસ્કાર વધતા થયા; તેમના ઉપર નિષ્કારણ જુલમ થવા લાગ્યા. અને આનું પરિણામ ધીરે ધીરે આખા સમાજને અને ખુદ જેતેાતે અને બૌદ્ધોને પણ ભાગવવું પડયું.
જાતિભેદ વધુ મજબૂત થતા ગયા, તેમ જેતેા અને બૌદ્ધો બધી જાતિઓની ભિક્ષાનેા સ્વીકાર કરે છે, એ કારણથી તેઓ નિધ ગણાવા લાગ્યા. જૈન સંઘમાં અસ્પૃશ્યને લેવાની મનાઈ હતી, તેમ છતાં, ફ્લોને લેતા હતા એમ લાગે છે. બૌદ્ધ સંધમાં તે! છેવટ લગી જાતિભેદને માટે સ્થાન ન હતું, પણ સમાજમાં જાતિભેદનું જોર વધ્યું અને બ્રાહ્મણેાને માટે શકની વાર્તા જેવી વાર્તાએ રચીને લેાકપ્રિય પુરાણેમાં ઘુસાડી દેવાનું શકય બન્યું. ધીરે ધીરે બૌદ્ધ શ્રમણા બિલકુલ નષ્ટ થયા, અને જૈત શ્રમણા જેમતેમ જીવ ખચાવીને ટકી રહ્યા ! તેમને હાથે સમાજશુદ્ધિનું કાઈ પણ મહાન કાર્ય થવા પામ્યું નહિ. ભિક્ષુસંધે બીજા દેશેામાં કરેલુ કાર્ય
હિંદુસ્તાનમાં બૌદ્ધ ભિક્ષુસંધ જાતિભેદની સામે ટકી શક્યો નહિ, પણુ અંહારના દેશામાં તેણે ઘણું મહાન કામ કર્યું. એક
૨. આ વિષે Dr. D. R. Bhandarkarને Indian Antiquary, Vol. 40, January 1911, P.P. 7-87માં પ્રસિદ્ધ થએલે The Foreign Elements in the Indian Population એ લેખ જોવે. ખાસ કરીને રૃ. ૩૫-૩૬ને મજકૂર જરૂર વાંચવા.