________________
ભગવાન બુદ્ધ
ગયા અને છન્ન તે ઘડાનું પૂછડું પકડીને બેઠે. દેવોએ એ બંને માટે નગરદ્વાર ઉઘાડી દીધું. તેમાંથી બહાર નીકળી તેઓ બંને અને મા નામની નદીને કાંઠે ગયા. ત્યાં બે ધિસ પિતાના વાળ પિતાની તરવાર વડે કાપી નાખ્યા અને જરઝવેરાત છગ્નને સેંપી દઈને બોધિસત્વ રાજગૃહ ગયા. બે ધિસત્વના વિયોગને લીધે કંથક અનોમાં નદી પર જ દેહ મૂકો. અને છન્ન સારથિ જરઝવેરાત લઈને કપિલવસ્તુ પાછો ગયો.
આ છે નિદાનકથાની વાતને સારાંશ. નિદાનકથામાં, લલિત વિસ્તારમાં અને બુદ્ધચરિત કાવ્યમાં આ પ્રસંગના રસભર્યા વર્ણનો મળી આવે છે અને તેની બૌદ્ધ ચિત્રકળા ઉપર સારી અસર થઈ છે. પણ એ વાર્તામાં સત્યાંશ બિલકુલ નથી અથવા ઘણું જ ઓછો છે, એમ લાગે છે. કારણ કે, પ્રાચીનતર સુત્તોમાં આ અસંભાવ્ય દંતકથા માટે મુદ્દલે આધાર મળતો નથી.
અરિયપરિયેસન સુત્તમાં પિતે ભગવાન બુદ્ધ પિતાના ગૃહત્યાગ સમયની હકીકત આપી છે તે નીચે મુજબ છે –
सो खो अहं भिक्खवे अपरेन समयेन दहरो व समानो सुसु काळकेसो भद्रेन योब्बनेन समन्नागतो पठमेन वयला अकामकानं मातापितुन्नं अस्सुमुखानं रुदन्तानं केसमस्मुं ओहारेत्वा कासावानि वत्थानि अच्छादेत्वा अगारस्मा अनगारियं पब्बजि।
“ ભિક્ષુઓ, એ વિચાર કરતાં કરતાં કેટલાક સમય પછી, જે કે તે વખતે જુવાન હતો તે પણ મારો એક પણ વાળ ઘળા થયો નહતો, હું પૂર્ણ જુવાનીમાં હતા અને મારાં માબાપ મને રજા આપતાં ન હતાં. આંખોમાંથી નીકળતા અશ્રુપ્રવાહથી તેમનાં મુખ ભીંજાયાં હતાં, તેઓ અખંડ રડતાં હતાં, તેમ છતાં ય (આ બધાંની દરકાર કર્યા વિના) શિરે મુંડન કરીને, કાષાય વસ્ત્રોથી દેહ ઢાંકીને હું ઘરમાંથી બહાર નીકળે. (હું સંન્યાસી થ)”
