________________
૧૨૬ ગુજરાતી ભાષાનું બૃહદ્ વ્યાકરણ
પ્રાકૃતમાંથી ચતુથી જતી રહી ને તેનું સ્થાન ષષ્ટીએ લીધું. આથી મૂળ ષષ્ટીનું રૂપ નબળું પડ્યું ને તે સામાન્ય રૂપ તરીકે વપરાયું.
વિભક્તિપ્રત્યયોની વ્યુત્પત્તિ-વિભક્તિના પ્રત્યય સ્વતંત્ર શબ્દનાસર્વનામના અવશેષ છે; જેમકે,
ઘન, ગાલ, મય, ભાત-આ પ્રત્યે સર્વનામના અવશેષ છે. પ્રથમ એકવચનનો સ્ પ્રત્યય દર્શક સર્વનામને અવશેષ છે. ગ્રીક ને લૅટિનમાં એ પ્રત્યય સાધારણ છે. ઝબ્દમાં એ પ્રત્યય લેપાઈ અન્ય સ્વરમાં ફેરફાર થયો છે.
વિભક્તિ સેળભેળ-પ્રાકૃતમાં જુદા જુદા વિભક્તિના પ્રચયો સેળભેળ થવા લાગ્યા. ચતુથી જતી રહી, તેને બદલે ષષ્ઠી વપરાતી થઈ પ્રથમા ને દ્વિતીયાને ભેદ જતો રહ્યો. પ્રાકૃતમાં નામનાં પ્રથમ ને દ્વિતીયાનાં બહુવચનનાં રૂપ બહુધા સરખાં છે. અપભ્રંશમાં આ સાદશ્ય એ બે વિભક્તિનાં એકવચનને પણ લાગુ પડ્યો. આથી દેશી ભાષાઓમાં એ બે વિભક્તિનાં એકવચન સરખાં છે. બીજી વિભક્તિમાં નવો પ્રત્યય ઉમેરાતે થયો છે, તે આગળ સમજાશે કે ચતુથીન કે પછી છે.
સંસ્કૃતાદિ વિભક્તિપ્રત્ય-નીચે સંસ્કૃત, અપભ્રંશ, ને જૂની ગુજ. રાતીના વિભક્તિપ્રત્યયો આપ્યા છે.
સંસ્કૃત પ્રત્ય ૨. વે. |
૨, ૨, प्र० स् अस्प . अस् भ्यस् ।
. મ—ર્ય સામ્-નામ
R. -હિમનું ! भ्यस् અપભ્રંશમાં વિભક્તિપ્રત્યય એ. વ.
બ. વ. નથી;
નથી; s, aો, માં
બા, દો, મો, ૩, ૬ ૩–૪ (નવું)
મારું (નવું) નથી;
નથી;
છે, વ,
आ
भिस
