________________
પ્રબંધ-૨ જે
અધિકાર-૭ મે. વેરાગ્ય-વિષય ક.
[१८३] विषयेषु गुणेषु च द्विधा, भुवि वैराग्यमिदं प्रवर्तते ।
अपरं प्रथमं प्रकीर्तितं, परमध्यात्मबुधैर्द्वितीयकम् ॥१॥ આ વિશ્વમાં વિષયના ભેદથી વૈરાગ્ય બે પ્રકારના છે. (૧) પંચેન્દ્રિયના વિષયેથી વૈરાગ્ય : વિષયવિરાગ.
(૨) તપ-સંયમની સાધનાથી ઉત્પન્ન થયેલે લબ્ધિ(ગુણા)ને વૈરાગ્ય. ગુણવિરાગ. અધ્યાત્મ શાસ્ત્રના જાણકારોએ. પહેલા વિષય વૈરાગ્યને અપર (નીચલી કક્ષાને) વૈરાગ્ય કહ્યો છે. જ્યારે બીજા ગુણ-વૈરાગ્યને પર (ઉત્કૃષ્ટ કક્ષા)
વૈરાગ્ય કહ્યું છે. [१८४] विषया उपलम्भगोचरा अपि चानुश्रविका विकारिणः ।
न भवन्ति विरक्तचेतसां, विषधारेव सुधासु मज्जताम् ॥२॥
વિષય-વૈરાગ્ય :-(૧) ઈન્દ્રિયેના પ્રત્યક્ષ અનુભવમાં આવી શક્તા શબ્દાદિ વિષય અને (૨) શાસ્ત્ર (અનુશ્રવ) વચનથી જણાતા દેવગતિ વિગેરેના વિષયે–આ બેય આત્મા. ઉપર વિકાર કરનારા છે. તેમ છતાં વિરાગભર્યા ચિત્તને તે આ વિષયે વિકારની એકાદ છાંટ પણ આપી શકતા નથી.
૫૬. વૈરાગ્ય કલ્પલતા. ૨-૨૫૩, ૨૬૧, ૨૬૨.
