________________
ક્યારે કોઈ વસ્તુનો, કેવળ હોય ન નાશ; ચેતન પામે નાશ તો, કેમાં ભળે તપાસ. ૭૦
(૩) શંકા-શિષ્ય ઉવાચ . (આત્મા કર્મનો કર્તા નથી, એમ શિષ્ય કહે છે) કર્તા ન જીવ કર્મનો, કર્મ જ કર્તા કર્મ અથવા સહજ સ્વભાવ હાં, કર્મ જીવનો ધર્મ. ૭૧ આત્મા સદા અસંગ ને, કરે પ્રકૃતિ બંધ; અથવા ઈશ્વર-પ્રેરણા, તેથી જીવ અબંધ. ૭૨ માટે મોક્ષ-ઉપાયનો, કોઈ ના હેતુ જણાય; કર્મતણું કર્તાપણું, કાં નહિ કાં નહિ જાય. ૭૩
(૩) સમાધાન-સદ્ગુરુ ઉવાચ (જીવને પોતાનાં કરેલાં કર્મનું ભોક્તાપણું છે, એમ સશુરુ સમાધાન કરે છે)
હોય ને ચેતન પ્રેરણા, કોણ ગ્રહે તો કર્મ? જડ સ્વભાવ નહિ પ્રેરણા, જુવો વિચારી ધર્મ. ૭૪ જો ચેતન કરતું નથી, થતાં નથી તો કર્મ; તેથી સહજ સ્વભાવ નહિ, તેમજ નહિ જીવ ધર્મ. ૭૫ કેવળ હોત અસંગ જો, ભાસત તને ન કેમ? અસંગ છે પરમાર્થથી, પણ નિજ ભાને તેમ. ૭૬ કર્તા ઈશ્વર કોઈ નહિ, ઈશ્વર શુદ્ધ સ્વભાવ; અથવા પ્રેરક તે ગણ્ય, ઈશ્વર દોષપ્રભાવ. ૭૭ ચેતન જો નિજભાનમાં, કર્તા આપ સ્વભાવ; વર્ત નહિ નિજભાનમાં, કર્તા કર્મ-પ્રભાવ. ૭૮
41