________________
૪૦૮]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલના
મોહભાવ ક્ષય હોય જ્યાં, અથવા હોય પ્રશાંત; તે કહીએ શાનીદશા, બાકી કહીએ ભ્રાંત. ૧૩૯
મિથ્યાત્વ તથા રાગદ્વેષરૂપી વિકારીભાવ, આત્માના સંસાર પરિભ્રમણનું મૂળ કારણ છે. જે આત્મા રાગાદિ વિકારી ભાવનો ક્ષય અથવા ઉપશમપૂર્વક શુદ્ધદશાને પ્રાપ્ત થયો હોય તે જ ખરો જ્ઞાની છે. કારણ કે મોહભાવનો ક્ષય કે ઉપશમ થયા વિના જ્ઞાનદશા પ્રગટ થતી નથી. મોહનો અભાવ થયા વિના પોતાને જ્ઞાની માની લેવો તે આત્માનો ભ્રમ છે.
અનેક શાસ્ત્રોને ભણીને પણ તીવ્ર કષાયી જીવ કરતાં અનેક શાસ્ત્રોના અભ્યાસ વિનાનો મંદ કષાયી જીવ મોક્ષમાર્ગની વિશેષ પાત્રતા ધરાવે છે.
જો કે મોહનો ઉપશમ અથવા ક્ષય થવો તે કર્મની અવસ્થા છે તથા મોહના ક્ષય અથવા ઉપશમના નિમિત્તથી આત્મામાં પ્રગટ થતી શુદ્ધપર્યાય આત્માની નિર્મળતા છે. આ પંચમકાળમાં મોહનો ક્ષય તો નથી પરંતુ ઉપશમ થઈ શકે છે. મોહનો ઉપશમ થાય કે ક્ષય થાય પણ એટલું તો નિશ્ચિત છે કે નિર્મોહી જીવનો મોક્ષ થશે. મોહનો ઉપશમ તથા ક્ષય ચોથા ગુણસ્થાનવર્તી સમ્યગ્દષ્ટીની દશાથી પ્રારંભ થાય છે. મિથ્યાદિષ્ટીને નિયમથી મોહનો ઉદય હોય છે. અહીં ચારિત્ર મોહનીય કર્મની મુખ્યતાથી કથન કર્યું છે. તેથી મોહનો ઉપશમ તથા ક્ષય એવા બે ભેદ કહ્યા છે પરંતુ અહીં મોહના ક્ષયોપશમનું વર્ણન કર્યું નથી. કારણ કે લાયોપથમિક સમ્યગ્દષ્ટીને સમ્યકત્વમાં
