________________
[૩૪૭
ગાથા- ૧૧૮]
જવું જોઈએ. તેથી અહીં અંતિમ દશાનું નિરૂપણ કર્યું છે. વચનથી નિવૃત્ત થવાનું નામ મૌન નથી અને જો તેને મૌન કહીએ તો, દરેક એકેન્દ્રિય હંમેશાં મૌન જ હોય છે, તેથી તેને પણ જ્ઞાની કહેવા પડશે, પરંતુ તેઓ આત્માનુભવી નહિ હોવાથી અજ્ઞાની જ છે. નહિ બોલવું, એ મહત્વનું નથી, પરંતુ બોલવાનો વિકલ્પ કે રાગ પણ ન આવે તે મહત્વની વાત છે. બોલવાનો જ નહિ, પણ કોઈ પ્રકારનો વિકલ્પ ઉત્પન્ન ન થાય, તેને સમાધિ કહેવાય છે. સમાધિ આત્મજ્ઞાન તથા ચારિત્રની નિર્મળતાને સૂચવે છે. સમ+અધિ= સમાધિ. ત્યાં સમ અર્થાત્ સમતા ‘વીતરાગતા’ તથા અધિ નો અર્થ જ્ઞાન થાય છે. વીતરાગભાવે શાતા રહેવું એજ વાસ્તવિક સમાધિ છે. સમાધિ લેવાની વસ્તુ નથી પણ સમાધિમય થવું એ અગત્યનું છે. સમાધિ લઈને મરવા કરતાં સમાધિપૂર્વક જીવન જીવવું હિતકારી છે. જેનું જીવન સમાધિમય છે, તેના મરણને પણ સમાધિમરણ કહેવામાં આવે છે. પરંતુ કોઈ વ્યક્તિ જીવનભર પાપાચાર પ્રવૃત્તિ કરીને, મરણના સમયે સમાધિ લેવાની વાતો કરે તો, કંઈ સમાધિમરણ થઈ જતું નથી. મૌનને સમાધિ સાથે જોડીને એ સ્પષ્ટ કરે છે કે શિષ્યને ઉપદેશ આપતા-આપતા તથા સદ્ગુરુનો ઉપદેશ સાંભળતા-સાંભળતા સમાધિમય ધ્યાન થઈ શકતું નથી. સમાધિ આત્માની સહજ પ્રક્રિયા છે.
એક ગુરુએ શિષ્યને કહ્યું કે, “તું આત્મામાં લીન થઈ જા. પણ આત્મામાં લીન થાય ત્યારે બિલાડીને યાદ કરતો નહિ.’’ હવે આ તરફ શિષ્ય જ્યારે આત્માનું ધ્યાન કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે ત્યારે તેને