________________
ગાથા- ૧૧૩]
[૩૩૫
મતિજ્ઞાન તથા શ્રુતજ્ઞાન વડે આત્માનો અનુભવ થાય છે. અર્થાત્ જ્ઞાની ચોથા ગુણસ્થાનથી બારમાં ગુણસ્થાન સુધી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન વડે આત્માને જાણે છે. કેવળી ભગવાન કેવળજ્ઞાનથી આત્માને જાણે છે. મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન તથા કેવળજ્ઞાનની પર્યાયમાં ભેદ હોવા છતાં, અનુભૂતિમાં કોઈ ભેદ હોતો નથી. ચોથા ગુણસ્થાનવર્તી સમ્યગ્દષ્ટીને, આત્માના અનંતગુણોનો અનુભવ હોતો નથી, કારણ કે અનંતના અનુભવને ભેદનો અનુભવ કહેવાય. ખરેખર અભેદ દૃષ્ટિથી આત્માનુભૂતિ થાય છે. આમ, કેવળીભગવાન આત્માના દરેક ગુણ અને પર્યાયના ભેદને જગતના સર્વ દ્રવ્યો સમાન પરૂપે જાણે છે પરંતુ અનુભવ કરતા નથી. કારણ કે જેવી રીતે જગતનો કોઈ પણ પ૨૫દાર્થ આત્માની નિર્વિકલ્પદશાનું કારણ થતો નથી તેવી રીતે આત્માના અનંતગુણોના ભેદ અથવા પર્યાયના ભેદ પણ નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિનું કારણ થતાં નથી. કેવળી ભગવાન જગતને જાણતાં હોવા છતાં તેમાં તન્મય થતાં નથી, તેથી નિશ્ચયથી કેવળી ભગવાન પોતાના આત્માને જાણે તથા વ્યવહારથી જગતને જાણે છે. અરિહંત ભગવાન કેવળજ્ઞાન સહિત હોવાથી, તેમને શરીરમુક્ત પણ કહે છે. બંધનનું કારણ શરીર નથી, તેથી શરીર સહિત દશામાં પણ ઘાતિકર્મોના સર્વથા અભાવથી, અરિહંત કેવળી ‘મુક્ત’ કહેવાય છે. અરિહંત ભગવાનને ભાવકર્મનો સર્વથા ક્ષય થયો છે. દ્રવ્ય કર્મોમાં પણ ઘાતિકર્મનો પૂર્ણ ક્ષય થયો તથા અઘાતિ કર્મોની પ્રકૃતિનો જ સદ્ભાવ છે તથા શરીરાદિ નોકર્મનો પૂર્ણ સદ્ભાવ છે. દ્રવ્યકર્મનો આંશિક તથા નોકર્મનો પૂર્ણ સદ્ભાવ હોવા છતાં અરિહંત ભગવાન મુક્ત કહેવાય છે. દેહ સહિત નિર્વાણ કહેવી એ વ્યવહારિક કથન
