________________
ગાથા-૧૦૮].
| [૩૨૩
આત્માર્થી તથા જિજ્ઞાસુ જીવના લક્ષણો અનેક પ્રકારે સામાન્ય હોવા છતાં તેમાં અંતર પણ છે. ૩૮મા પદમાં આત્માર્થીના લક્ષણો બતાવતા કહ્યું હતું કે, જેના કષાયભાવ પાતળા પડ્યા હોય, માત્ર મોક્ષની અભિલાષા હોય તથા જેને સંસાર પરિભ્રમણનો ખેદ વર્તતો હોય, તે આત્માર્થી કહેવાય. અહીં જિજ્ઞાસુ જીવના પણ એ જ લક્ષણો બતાવ્યા છે પરંતુ જિજ્ઞાસુ સ્વદયાને વિશેષ મહત્વ આપે છે તથા આત્માર્થી પદયાને વધુ મહત્વ આપે છે. જો કે આત્માર્થી સ્વદયા તથા જિજ્ઞાસુ પરદયાનો નિષેધ કરતા નથી, તેમ છતાં પોતાની ભૂમિકાનુસાર સ્વદયા તથા પરદયાને મુખ્ય તથા ગૌણ જાણીને, તેનું જીવનમાં પાલન કરે છે. - દયા પાળીને હિંસા વગેરે પાપોથી બચવું, એ આત્માર્થીનું કર્તવ્ય
છે. પદયામાં પરજીવોને બચાવવાની મુખ્યતા હોય છે તથા સ્વદયામાં પોતાને બચાવવાનું લક્ષ્ય હોય છે. પરજીવોને મારવાનો ભાવ દ્વેષ છે તથા પરજીવોને બચાવવાનો ભાવ રાગ છે. તે રાગરૂપ શુભભાવ પરદયા છે. પરંતુ પરદયા પાળીને નિજાત્માનો વાત તો થાય જ છે. તેથી ભગવાન મહાવીરની અહિંસાનું સ્વરૂપ લીકિક અહિંસાથી જુદું છે. પરજીવોને મારવાનો ભાવ તો હિંસા છે જ. પરંતુ નિશ્ચય દૃષ્ટિએ પરજીવોને બચાવવાનો ભાવ પણ હિંસા છે. કારણ કે મારવાનો ભાવ ષ તથા બચાવવાનો ભાવ રાગ છે.
આચાર્ય અમૃતચંદ્રદેવે પુરુષાર્થસિદ્ભપાયમાં કહ્યું છે કે, “આત્મામાં રાગાદિભાવોની ઉત્પતિ થવીતે હિંસા છે તથા આત્મામાં રાગાદિ ભાવોની ઉત્પત્તિ નહિ થવી તે અહિંસા છે.” વીતરાગી
