________________
૩૧૮] –
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
દુઃખ ભોગવી રહ્યો છે. બાહ્ય સાધનોના વિકલ્પોમાં જ અટકીને સમ્યગ્દર્શન વિના સંસાર ચક્રમાં પરિભ્રમણ કરનાર બહીરાત્માને ભેદદષ્ટિ પણ કહેવામાં આવે છે.
ભાવલિંગી મુનિરાજ તો મનુષ્ય જાતિનો સાથ છોડીને જંગલમાં એકાંત વિચરણ કરે છે. જે સ્થાને પશુનો સંયોગ સુલભ હોય તથા મનુષ્યનો યોગ દુર્લભ હોય તેવા નિર્જન વનમાં આત્મસાધના કરી મુનિ આત્માનો ભોગ કરે છે. મનુષ્યન કરતાં વધુ હિંસક પશુની સમીપ રહીને પણ મુનિ પોતાને સુરક્ષિત માને છે. આપણે કેટલીય વાર ચિત્રમાં પણ દેખીએ છીએ કે આત્મધ્યાન કરતા મુનિરાજની બાજુમાં વાઘ, હરણ વગેરે જંગલી પશુઓ પણ બેઠેલા હોય છે. પરંતુ ત્યાં મુનિરાજની બાજુમાં કોઈ મનુષ્યનું ચિત્ર દર્શાવ્યું હતું નથી; તેના પાછળ ઊંડો મર્મ છુપાયેલો છે. મુનિરાજને પશુની સંગતિ એટલી હાનિ કરતી નથી જેટલી મનુષ્યની સંગતિ હાનિ કરે છે. ચાર પગવાળા પ્રાણીઓ કરતાં બે પગવાળા પ્રાણીની સંગતિમાં રહેવા માટે મુનિ પોતાને સુરક્ષિત માને છે. જે જીવ મોક્ષમાર્ગ પામે છે તે જીવ કાળાંતરે સાધનાના માધ્યમથી મોક્ષ પણ પામે છે. અહીં એમ નથી કહ્યું કે જાતિ તથા વેશના ભેદથી રહિત અભેદ માર્ગને બોલે તે મુક્તિ લહે. જે જીવ જાતિ તથા વેશના ભેદરૂપ વિકલ્પોથી છૂટીને સ્વભાવમાં સ્થિર થશે અર્થાત્ જે અભેદમાર્ગને સાધશે તે જ મુક્તિને પ્રાપ્ત થશે. ૨૮ મૂળગુણોનું નિરતિચાર પાલન કરતા મુનિરાજોને સાધનામાર્ગમાં જાતિ તથા વેશ સંબંધી વિકલ્પ હોતા નથી અર્થાત્ તેનો કોઈ ભેદભાવ હોતો નથી. અંતરંગ દશામાં જ્ઞાનીને વૈરાગ્યનું