________________
ગાથા-૭૨]
[૨૩૩
અકર્તા અર્થાત્ જ્ઞાતા જ દેખો. આમ આત્મા એકાંતથી અકર્તા અથવા કર્તા નથી. જો નય વિવફા નહિ સમજવામાં આવે તો, બે શાનીમાં વિરોધાભાસ થશે. નય વિવેક્ષા સમજ્યા વિના, બે જ્ઞાનીમાં જ નહિ પરંતુ એક શાનીના પ્રત્યેક વાક્ય વિરોધી ભાસે છે. તેથી જેણે જ્ઞાનીને ઓળખવા હોય, તેણે નય વિવક્ષા સમજવી અનિવાર્ય છે.
આત્મા સદા અસંગને, કરે પ્રકૃતિ બંધ;
અથવા ઈશ્વર-પ્રેરણા, તેથી જીવ અબંધ. ૭૨, આત્માને સર્વથા કર્મબંધન રહિત માનનાર શિષ્ય કહે છે કે, આત્મા કોઈ પણ પરમાણુને સ્પર્શતો પણ નથી તેથી આત્માને કર્મબંધન થતું નથી. કર્મબંધનનો કર્તા આત્મા નથી, કારણ કે, સ્નિગ્ધત્વ તથા રુક્ષત્વ એવા પરસ્પર વિરોધી પરમાણુંનો બંધ થાય છે. આત્મા ચીકણો હોતો નથી તેથી કોઈ સૂકો પરમાણું આત્માને બંધાતો નથી તથા આત્મા સૂકો હોતો નથી તેથી કોઈ ચીકણો પરમાણું પણ આત્માને બંધાતો નથી. આમ, કોઈ પણ પ્રકારના પુદગલ સ્કંધોમાં આત્મા સાથે બંધાવાની તથા આત્મામાં કર્મો સાથે બંધાવાની શક્તિ નહિ હોવાથી આત્મા કર્મનો કર્તા નથી. પુદ્ગલનો પુલ સાથે સંબંધ થતો હોવાથી એમ સમજવું કે કર્મનો કર્મ સાથે સંબંધ થાય છે પણ આત્મા સાથે નહિ.
જેવી રીતે ગાયના ગળાને રાશ વડે બાંધવામાં આવે છે, ત્યાં ખરેખર શરીરને રાશ સાથે બાંધી છે. ગાયના ગળાને નહિ જો કે ગાય નહિ બાંધી હોવા છતાં ગાયને બાંધી, એમ વ્યવહારથી કથન
