________________
ગાથા-૩૨].
– [૧૧૭
નહિ કષાય ઉપશાંતતા, નહિ અંતર વૈરાગ્ય; સરળપણું ન મધ્યસ્થતા, એ મતાર્થી દુર્ભાગ્ય. ૩૨ મતાર્થીના લક્ષણનું વર્ણન કરતા કૃપાળુદેવ કહે છે કે, જે જીવને કષાયની ઉપશાંતતા તથા અંતરંગમાં વૈરાગ્ય પ્રગટ થયો નથી, તે મતાર્થી છે. એટલું જ નહિ, મતાર્થી જીવમાં સરળતા અને મધ્યસ્થતા હોતી નથી.
કષાયનું બીજું નામ રાગ-દ્વેષ છે. જ્યાં સુધી અનંતાનુબંધી કષાયનો મંદ ઉદયનો અભાવ થયો નથી, ત્યાં કષાયની ઉપશાંતતા થઈ નથી એમ કહેવાય. કષાયની ઉપશાંતતા અને વૈરાગ્યમાં કોઈ સમયભેદ નથી. આત્મામાં પ્રગટ થયેલો વૈરાગ્ય કાર્ય છે તથા અનંતાનુબંધી કષાયના ઉદયનો અભાવ નિમિત્ત કારણ છે. આમ જેટલા અંશે કષાયભાવનો અભાવ થાય છે, તેટલા અંશે આત્મામાં વેરાગ્ય પ્રગટ થાય છે. કોઈ એમ કહે છે કે, મને ક્રોધ બહુ આવે છે પણ માન, માયા અને લોભ મને ઉત્પન્ન થતાં નથી. જ્ઞાની, તેને કહે છે કે, એમ થવું સંભવ નથી કારણ કે અજ્ઞાનીને અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ એક સાથે રહેલા હોય છે. તેથી, આ ચાર કષાયનો અભાવ થવામાં પણ કોઈ સમયભેદ નથી
સરળપણું ન મધ્યસ્થતા આ બે શબ્દો વચ્ચે જે “ન' શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે તેનો ભાવ એમ લેવો કે, “ન સરળતા ન મધ્યસ્થતા મતાર્થી જીવ સરળ હોતો નથી. સ્વભાવથી સરળ હોવા છતાં પણ પર્યાયમાં કુટિલતા પડેલી છે. એ જ તેના મતાર્થનું કારણ છે. સરળતાનું વિરોધી માયા કષાય છે. મન, વચન અને કાયાની
