________________
૯૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
તરફનો ઉપદેશ આપ્યા પહેલાં પુદ્ગલની પર્યાયમાં સુખ નથી એ વાતનો ઉપદેશ આપવો જોઈએ, કારણ કે જ્યાં સુધી પુદ્ગલ પર્યાયમાં સુખબુદ્ધિ હશે ત્યાં સુધી કોઈ જીવ નિજસ્વભાવ તરફ દષ્ટિ શા માટે કરે ? અર્થાત્ નહિ જ કરે.
કોઈપણ વ્યક્તિ વિશેષના દોષોને નજરમાં રાખીને આપવામાં આવેલો ઉપદેશ, દરેક જીવનું હિત કરવામાં સમર્થ નથી. તેથી અહીં મતાર્થીના લક્ષણોને નિર્પક્ષભાવે બતાવવામાં આવ્યા છે. કોઈ પણ પ્રકારનો પક્ષપાત રાખ્યા વિના, એ જ વ્યક્તિ ઉપદેશ આપી શકે, જેને કોઈ પણ જીવોથી પોતાનું હિત કે અહિત થવાની અપેક્ષા ન હોય. જ્યાં સુધી પોતાનામાં નિર્લોભીપણું જાગૃત ન થાય, ત્યાં સુધી સાચો ઉપદેશ આપી શકાતો નથી. નિર્પક્ષ વક્તાનું સ્વરૂપ બતાવતાં પંડિત ટોડરમલજી મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશકના પહેલા અધિકારમાં કહે છે કે, ‘વક્તા જો આશાવાન હોય તો યથાર્થ ઉપદેશ આપી શકે નહિ, તેને તો કંઈક શ્રોતાના અભિપ્રાયાનુસાર વ્યાખ્યાન કરી પોતાનું પ્રયોજન સાધવાનો જ અભિપ્રાય રહે.''
કૃપાળુદેવે નિર્પક્ષભાવે મતાર્થીના લક્ષણો બતાવ્યા છે એનો અર્થ એમ થયો કે અહીં બતાવેલાં મતાર્થીના લક્ષણો, કોઈ વ્યક્તિને લક્ષ્યમાં રાખીને કહેવામાં આવ્યા નથી અને પોતાને કોઈ પણ જીવ પ્રત્યે કોઈ સ્વાર્થભાવના નથી. જ્યારે અજ્ઞાનીની ભાવના સ્વાર્થી હોય છે.
જ્ઞાની તો માત્ર જ્ઞાની છે, તો તે અજ્ઞાનીના લક્ષણોને કેવી રીતે જાણે ? તેનો ઉત્તર એ છે કે, પોતે જ્ઞાની થયા પહેલાં તો અજ્ઞાની જ
