________________
* ૩૦૨
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ પ્રાચીનકાળમાં અવધાનપ્રયોગો મટા ભાગે રાજદરબારમાં કે વિદ્વસંમેલનમાં થતા. તેમાં કાવ્યરચનાઓ પુષ્કળ પ્રમાણમાં થતી અને શાસ્ત્રોકત પ્રશ્નો જુદી જુદી રીતે પૂછાતા, પરંતુ સમયના પરિવર્તન સાથે તેમાં પણ પરિવર્તન થયું અને તેની જુદી જુદી પદ્ધતિઓ અમલમાં આવી. શ્રી ધીરજલાલભાઈ પાસે જે પદ્ધતિ આવી, તે મોટા ભાગે મુનિશ્રી રત્નચંદ્રજીવાળી પદ્ધતિ હતી, પણ તેમાં યે સુધારણાને ઘણે અવકાશ હતો. આજે રાજાશાહીનું સ્થાન લેકશાહીએ લીધું છે અને અવધાનપ્રાગ મોટા ભાગે શાળા, પાઠશાળા, કલેજે, જાહેર હોલ કે ઉપાશ્રય વગેરેમાં થાય છે. ત્યાં આવનાર વર્ગ સામાન્ય કોટિનો હોય છે, એટલે શ્રી ધીરજલાલભાઈ એ તેમને સમજ પડે તથા રસ પડે એ જાતના પ્રયોગે નિર્માણ કર્યા. અન્ય શબ્દોમાં કહું તે શ્રી ધીરજલાલભાઈ એ અવધાન પ્રયોગોનું સંસ્કરણ કર્યું અને તેમાં વિવિધ રસ પૂર્યા. અવધાનવિષયના ક્ષેત્રમાં આ તેમની બહુ મોટી સેવા છે.
આ વિદ્યા-કલાને વારસો જળવાઈ રહે તે માટે શ્રી ધીરજલાલભાઈ એ તેનો ખાસ અભ્યાસક્રમ નકકી કર્યો અને તેના આધારે ર૦-૨૫ જેટલા શિષ્યો પણ તૈયાર કર્યા, જેમને મોટા ભાગ જૈન સાધુ-સાધ્વીઓને છે. આ રીતે તેઓ માત્ર શતાવધાની જ નહિ, પણ અવધાન કલાગુરુ પણ છે.
