________________
૪૪
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના
Eye for eye and tooth for tooth – હિંસાને સામને હિંસાથી જ કર્યો છે. અલબત્ત, સમાજવ્યવસ્થામાં હિંસા ઓછી કરવા સ્મૃતિઓ રચાઈ છે, કાયદાઓ થયા છે, પોલીસ છે, લશ્કર છે પણ અંતે બધાને પાયે હિંસા છે. જગતમાં રહેલ અનિષ્ટ - problem of evil -ને પહોંચી વળવાને સર્વથા અહિંસક માગ ગાંધીજીએ પ્રથમ વિચાર્યું છે, અને કરી બતાવ્યો છે. ધર્મોએ, તેનાથી દૂર રહેવાને, સંસારત્યાગ કે સંન્યાસને માગ જોયો છે. ક્રાઇસ્ટે કહ્યું: Resist not evil. ગાંધીજીએ કહ્યું: Resist evil. અનિષ્ટને, અન્યાયને પ્રતિકાર કરે, પણ હિંસાથી કે વેરઝેરથી નહિ, પણ અહિંસાથી, પ્રેમથી, પિત સહન કરીને, બીજાનાં હૃદયને જીતી લઈને. દુનિયા માટે આ નવો માર્ગ છે. અહિંસક સમાજની રચનામાં અન્યાય અને અનિષ્ટને પ્રતિકાર, તેની સાથેના અસહકારથી અને સત્યાગ્રહથી, કરવાને રાહ ગાંધીજીએ જંગતને ચીચો છે.
અહિંસાનું આ નવું અને વ્યાપક સ્વરૂપ એ ગાંધીજીને દુનિયાને સંદેશ છે. વિજ્ઞાને સંહારનાં અકય શસ્ત્રો સજ્ય છે. આપણે ભૌતિકતાની અને ભોગપભોગની સીમાએ પહોંચી રહ્યા છીએ. ત્યારે વિનાશમાંથી બચવા માટે ગાંધીજીને અહિંસા અને સંયમને માર્ગ માનવજાતે વિચારવાનું રહે છે.
૧-૧૦-'૧૮
