________________
૧૪
તત્વવિચાર અને અભિનંદના
દ્વિપદીની અવદશા તે જુઓ ! યુધિષ્ઠિર, ધૃતરાષ્ટ્ર, ભીષ્મ ને દ્રોણ જેવા મહાનુ ભાની હાજરીમાં દુઃશાસન જેવો માણસ રજસ્વલા પદીનાં ચીર ખેંચી શકે છે ! એ માનવીના અધ:પતનને કાળ હતે. છેવટે લેખકે ભગવાનને વચ્ચે લાવીને દ્રૌપદીની લાજ બચાવી છે.
પણ રામાયણમાં આપણને જુદો જ આદશ જોવા મળે છે. રામ નિર્બળ હતા ? લોકાપવાદના ભયથી તેમણે સીતાને ત્યાગ કર્યો ? સાંપ્રત ઈતિહાસમાં તેનાથી વિપરીત દષ્ટાંત જોવા મળે છે. ડયુક એવી વિંડસરે સિમ્પસનના પ્રેમને ખાતર રાજપાટ જતું કર્યું હતું. રામે રાજધર્મ બજાવ્યો, યુકે વ્યક્તિ સુખ જોયું. '
પતિ તરીકેને ધર્મ સા કે રાજા તરીકે ધર્મ સા ? આ સંઘર્ષ આવે તે જીવનની કરુણતા છે.
રામે સીતાનો ત્યાગ કરી તેને અન્યાય કર્યો છે? શું તેમના હૃદયમાં સીતા પ્રત્યે પ્રેમ કહેતા ? તેઓ સતા વિશે કહે છે:
त्वं जीवितं त्वमसि मे हृदयं द्वितीयम् । ___ त्वं कौमुदी नयनयोरमृतं हि अंगे । એટલે રામને સીતા માટે પ્રેમ નહોતા એવું નથી. હૈયું કઠણ કરી તેમણે રાજધર્મ બજાવ્યું. પણ યજ્ઞમાં સેનાની સીતા તો મૂકી જ
તેવી જ રીતે સીતાને જ્યારે રામ ત્યજે છે ત્યારે સીતા એને થતા અન્યાય સામે ફરિયાદ નથી કરતી. તે લમણને એટલું જ કહે છે?
તારા રાજાને કહેજે (કારણ કે હવે સીતાને તજવાથી તેના રામ પતિ નથી રહ્યા છે કે રાવણ પાસેથી અનિમાં વિશુદ્ધ થઈને હું આવી એ તમે આંખે જોયું છે એ નથી માનતા ને લોકોએ કરેલી વાત કાને સાંભળી તે માને છે ? તમારા કુળને આ શોભે છે?”
પણ ફરી સીતા મનને વાળે છે કે મારાં જ ગયા ભવનાં કોઈ પાપ મને નડી રહ્યાં છે તેમાં તેમને શો વાંક ? આ આર્ય નારીની ઉદાત્ત ભાવના છે.
આથી વિપરીત દ્રૌપદી ભીમ, અજુન બધાને જ તતડાવી દે છે કે “હું કંઈ તમારી ચીજ-વસ્તુ નથી, મિલક્ત નથી. મને જુગારમાં મૂકવાને તમને શો અધિકાર છે ?”
આમ બંને પ્રકારની સ્ત્રીઓના દાખલા મળી આવે છે.
