________________
૧૩૨
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના
એ વાક્ય ઝળકી ઊઠયું. લોખંડી દરવાજો ખૂલી ગયે; ગાઢ જંગલમાં મંગલકેડીના દર્શન થયાં.”
જીવન વિશે વિચાર કરતાં બધું ચ ફેકી દઈએ ત્યારે પણ “હું છું – “I think, so I exist' એ અવશેષ રહે જ છે. પણ હું કોણ છું, શું શું ? “ To think means to think something. The most immedjate fact of man's consciousness is the assertion : 1 am life that wills to live in the midst of life which wills to live. And it is as will-to-live that man conceives himself during every moment that he spends in meditating on himself and the world around him."! ::
આ અંગ્રેજી ફકરાને સાર એ છે કે વિચારવું એટલે કાંઈકં વિચારવું. માનવીની ચેતનાને લગતી સૌથી અગત્યની હકીક્ત એ છે કે અંદરથી નિશ્ચયપ્રવકને અવાજ આવ્યા જ કરે છે કે “હું જીવવા ઇચ્છતો એક જીવ છું, મારી આસપાસ જીવવા ઈચ્છતા અસંખ્ય છે કે, મારે જીવવું છે એટલું જ નહિ પણ સુખેથી જીવવું છે, બીજા ને પણ જીવવું છે એટલું જ નહિ પણ સુખેથી
જીવવું છે. કેઈ મરવા ઇચ્છતું નથી. કોઈને દુખ જોઈતું નથી. આ બુદિગમ્ય અનુભવ છે. પણ મારું જીવન પ્રતિક્ષણ બીજા જીવોને ભેગે હું જીવી રહ્યો છું. મારી પ્રત્યેક શારીરિક ક્રિયામાં બીજાની હિંસા છે.” સ્વાઇઝરના શબ્દોમાં કહું :
“The world, however, offers us the horrible drama of will-to-live, divided against itself. One existence holds its own at the cost of another, one destroys another. Only in the thinking man has the will-tolive becomes conscious of other's will-to-live and desirous of solidarity with them. This solidarity, however, he cannot completely bring about, because man is subject to puzzling and horrible law of being obliged to live at the cost of other life 'and to incure again and again the guilt of destroying and injuring life. But as an ethica? being he strives to escape wherever possible from this necessity, to put a stop to this
