________________
: ૨૪ :
જીવન અને દશન હતા. એમને ઉપસંહાર કરવાને હતે. એમણે કહ્યું, “આ ભાઈ અહિંસા પર સારું બેલ્યા છે. બેલવાની છેટાં અને શક્તિ સારાં છે, પણ હિંદુસ્તાનની બરબાદી આવા વક્તા ઓએ કરી છે! જે બોલે છે તેની સામી દિશામાં જ એમનું જીવન હોય છે!” આ સાંભળી વક્તા ને સભા સૌ ઠરી ગયાં. મતલબ કે આવા વક્તાઓ અસર ન ઉપજાવી શકે, સ્થાયી સુવાસ ન ફેલાવી શકે. જીવનમાં આચાર જોઈએ, સંયમ જોઈએ. ઊંચા ઊંચા મંચ પર હજારોની મેદની પાસે ત્યાગની વાણું ઉચ્ચારનાર પચાસ હજારની મોટરમાં બેસી હંકારી જતો હોય તો એની સ્થાયી અસર કેટલી થાય તે તમે જ સમજી શકે તેમ છે.
આપણે આજના વ્યાખ્યાનમાં બે વાત કરી બ્રહ્મચર્ય અને સદાચાર પૂર્વકની પ્રામાણિક્તા! પ્રામાણિકતા એ પ્રસિદ્ધ છે. એના પર અધિક વિવેચનની જરૂર નથી. પણ બ્રહ્મચર્યસંયમ એ માનવજીવનનો પાયો છે. સંયમ હશે તે પ્રામાણિકતા એની મેળે આવશે, માટે મૃત્યુને ન ઈચ્છતા હે અને અમરતાને ચાહતા હે તે ઝેરવાળા અન્નની જેમ અસંયમને છેડો ને સંયમને સ્વીકારે. આજે કેટલા કહે છે કે “Religion is humbug ધર્મ ગણ્ય છે પણ હું એમને કહું છું કે You are hambug, because you do not know what religion is ! તમે ગપ્પ છે. કારણ કે ધર્મ શું છે એ તમે જાણતા નથી. ધર્મ શું છે એ જાણ્યા વિના કહેવું કે ધર્મ જુઠ્ઠો છે એના જેવું ગણ્ય બીજું કયું હોઈ શકે? - કારણ કે ધર્મ એ બીજું કાંઈ નથી પણ સંયમ એ જ
