________________
આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય –આત્મદર્શન કે અહવિસ્તાર?
શાસ્ત્રોમાં ત્રણ વણિકની વાત આવે છે, માલ લઈને એ વેપાર અર્થે જાય છે, એક લાભ મેળવી પાછો ફરે છે, એક મૂળ લઈને આવી જાય છે, અને એક મૂળ પણ ખોઈને આવે છે. એક ઉલ્લસિત, બીજો તટસ્થ, ત્રીજો ઉદાસ. ,
ધર્મમાર્ગે પ્રવૃત્ત થયેલાઓને પણ આ ત્રણ અનુભવ થાય છે. કોઈ ઉત્તરોત્તર આત્મવિકાસ કરી જીવનને પ્રસન્ન, મધુર અને સ્વસ્થ બનાવી દે છે, કોઈ ઠેરના ઠેર રહે છે, તો કોઈ ધર્મપ્રવૃત્તિ કરીનેય ઉલટાના મોહને-અવિદ્યાને વધુ દૃઢ કરતા રહે છે, માટે મુમુક્ષુએ આત્મનિરીક્ષણ કરીને પોતાની આરાધનાનું આંતરપાત વારંવાર તપાસતાં રહેવું જોઈએ અને પોતાની ભીતર શું પરિવર્તન થઈ રહ્યું છે તે મૂલવતાં રહેવું જોઈએ.
આપણો બધો ફટાટોપ ચાલે છે તો સાધનાના નામે અધ્યાત્મના નામે, પણ એનાથી આપણે સંસારને જ પુષ્ટ કરી રહ્યા નથી ને? સાધનાનો આપણો રથ સાચા ચીલે ગતિ કરી રહ્યો છે–પ્રગતિ કરી રહ્યો છે કે નહિ, એ કઈ રીતે કળી શકાય તે અંગે આપણે પૂર્વે થોડી વિચારણા કરી છે. આપણે એ જોયું કે ધાર્મિકતાની કસોટી એકલાં ક્રિયાકાંડ કે તપ-ત્યાગની માત્રા ન હોઈ શકે. એ કસોટી ભ્રામક નીવડી શકે છે. - ધર્મપ્રવૃત્તિ વ્યર્થ નથી જતી એની ખાતરી અન્ય કોઈ રીતે મળી શકે ખરી?
સમ્યગ્દર્શનના સાથ પૂર્વકની કોઈ પણ ધર્મપ્રવૃત્તિ નિષ્ફળ નથી જતી એમ જ્ઞાનીઓ ભારપૂર્વક છે. શાસ્ત્રો સાખ પૂરે છે કે એકલી ધર્મપ્રવૃત્તિ જ નહિ પણ, સમ્યગ્દર્શનની જાગૃતિ સાથેની ભોગપ્રવૃત્તિ પણ મુકિતનું કારણ બની શકે છે. બીજી બાજુ સમ્યગ્દર્શન વિના કઠોર તપ, આકરો ત્યાગ, વિશાળ શ્રુતજ્ઞાન અને ઉગ્ર ચારિત્ર પણ મુક્તિ અપાવવામાં સાવ વિફળ જઈ શકે છે.
