________________
૮૬
આત્મજાગૃતિ
માતાના હૈયામાં પિતાના કુપાત્ર સંતનેના વેર-ઝેરના કેટકેટલા દાવાનળ બળતા હશે, એમાં આ વાત્સલ્યભીના દશ્ય માd ધરતીને કેવી અપૂર્વ શાનિત આપી હશે? કહે ધરતી ત્યારે કેવી હરિયાળી ને નવપલ્લવિત બની હશે? ભાઈ ભાઈ વચ્ચેના વાત્સલ્યને આ આનંદજામ પીને તે આ વૃદ્ધ ધરતી પણ ત્યારે નવયૌવના બની ગઈ હશે ના? એને પણ એમ થયું હશે કે, ના, ના, મારા બધા સંતાને કુપાત્ર નથી, આવા સુપાત્ર પણ છે! આ આંખના આંસુ લુછીને શ્રી ભરતે કહ્યું “બધે! આપ આ શું કરે છે? મને અહિ એકલે મૂકી આપ વનમાં જશે? તમારા વિશે હું કઈ રીતે રહી શકું? આપ વનમાં તડકામાં ભમતા છે ત્યારે હું મહેલની શીળી છાયામાં આનંદ કરું ? આપ જંગલમાં સૂકાં ફળફૂલ પર આજીવિકા ચલાવતા હે ત્યારે હું ઉત્તમ રસવાળાં ભેજન કરું? આપ જમીન અને ઘાસ પર આળોટતા છે ત્યારે હું પલંગમાં અને શયામાં પતું? ભાઈ, એ પ્યારા ભાઈ! "આવું કદી બન્યું છે? શું તમે મને આટલે હલકે માળે? શું તમે મને રાજ્યને ઉભી મા? ભાઈ તમારા વિના આ અચે ધ્યાનું તે શું પણ ત્રણ ભુવનનું રાજ્ય મળે તે પણ હું એને તુચ્છ માનું ! મારું મન તો સંયમના રંગે રંગાયું છે, આ રાજ્યના કીચડમાં મને કાં નાખો ? માટે કૃપા કરી આપ અધ્યામાં પધારે અને મારા માર્ગે જવાની અનુજ્ઞા આપો ! ” એ પછી શ્રીરામે એમને ઘણી રીતે સમજાક્યા પણ એ ન માન્યા. એ વખતે શ્રીરામના હૈયામાં કર્તવ્ય અને લાગણીઓનું યુદ્ધ જામ્યું હતું. એક બાજુ ભાઈને નિર્મળ પ્રેમ, માતાની મીઠી મમતા, નેહીઓની લાગણીભરી હૂંફ-આ સૌ ખેંચી રહ્યાં હતાં. બીજી બાજુ કર્તવ્યને કઠોર પંથે હતા. પ્રેમ, મમતા અને લાગણીઓ... સોને કચડી કર્તવ્યના કઠેર પંથે જવાનું હતું.
