________________
માનવતાનાં પાન
વરણ જામતું ગયું. પ્રજના હૃદયના બંધને તેડી નાખે એવી વિચાગની વાંસળી વાગવા લાગી. પ્રજા શ્રી રામની પાછળ ચાલી નીકળી. ત્યારે શ્રી રામે સૈને પ્રેમથી સમજવીને પાછા મળ્યા અને એ વન ભણી ચાલી નીકળ્યા.
ધર્મ કેણું આચરી શકે? પંડિત હેય તે! પંડિત ધર્મનેકર્તવ્યને વિચાર કરે છે, જ્યારે સૂર્ણ હક્કની માથાકૂટ કરે છે. શું શ્રી રામ ધારત તે રાજ્યના માલિક ન બની શકત? એ આજના લેકોની જેમ કહેતા કે “ચાલ ચૂંટણી કરે. મતદાન કરાવે. બહુમત કોને મળે છે? મને કે ભરતને? મેં પ્રજાને પ્રેમ કેટલે સંપાદન કર્યો છે એની મારે. કસોટી કરવી છે.” એમ કહી શ્રી રામે ચૂંટણી જંગમાં ઝંપલાવ્યું હેત તે? તે શું? આજ ચૂંટણીવાળાઓ પ્રત્યે જે નજરથી પ્રજા જુએ છે એ જ નજરથી શ્રી રામને પણ જેત! બીજી એક વાત વિચારે. શું શ્રી રામ એમ ન કહી શકત કે-“આ ડોસાની બુદ્ધિ તે હવે ભ્રષ્ટ થઈ છે. એણે શું કરવા બીજી પત્ની કરી? અને શું કરવા આવું વગર વિચાર્યું વચન આપ્યું ? એણે આપ્યું છે તે એ જાણે. મારા હક્કના રાજ્યને ભરતને આપનાર એ કેણુ? એ બૂઢાના વચનને પાળવા કંઈ હું બંધાયે નથી.” આવી દલીલ કરી હતી તે? પણ એ જમાનામાં આજના જેવા સવાથી વકીલે નહેતા, એ જમાનામાં આજના જેટલી હક્કની મારામારી નહતી. સૌને પિતાના ધર્મની પડી હતી, સૌને પિતાનું ક્તવ્ય યાદ આવતું. એટલે શ્રી રામચંદ્ર તે એક જ વાત સમ જતા હતા કે ત્યાગ કર એ મારે ધર્મ છે. પિતાના વચનને અભંગ રાખવું એ મારું કર્તવ્ય છે. અને એની જ અસર શ્રી સીતાજી પર પણ પડી, અને એટલે જ એમણે પણ પિતાના પતિના કાને ન ભંભેર્યા અને એમણે વિચાર્યું પતિને પગલે
