________________
પૂર્વ
આત્મજાગૃત્તિ
વિહાણા અન્ય. માણસ હવે ખવડાવીને નથી ખાતા, પણ લૂટીને એકાન્તમાં એસી એકલા ખાય છે, ત્યાં સામિ કંવાત્સલ્ય- કે સહભાજનની તે વાત જ કયાં રહી? અતિથિને ભાજન આપવાની વાત, આજ તા કેટલાકને કલ્પનાસૃષ્ટિ જેવી લાગે છે, છતાં આપણુ ભાગ્ય કે આવી હવામાં પણ વાત્સલ્યથી ભરેલા, મૈત્રીથી છલકાતા હૈયાવાળા માનવા મળી આવે છે. એવાઓને જોઉ છુ' ત્યારે માયુ' એમના ચરણમાં નમી પડે છે.
6
થાડા વર્ષો પહેલાં મુંબઈની નિશાળના એ શિક્ષકો કેટલાક પ્રશ્નો પૂછવા આવેલા. અમારા વાર્તાલાપ ચાલતા હતા. મે" એ પ્રસંગને ઉદ્દેશીને શ્રીરામ અને ભરતનુ નામ લીધુ, ત્યાં પેલા ખીજા ભાઈએ કહ્યુંઃ · આ ભાઈને આ યુગના ભરત કહીએ તે ય ખાટું નથી. એવા એમના ત્યાગ છે. એમની 'મર ૪૫ વર્ષની છે. એ અપરિણીત છે. બ્રહ્મચારી છે. પોતાના ભાઇના કુટુંબ ખાતર એમણે જીવનભર બ્રહ્મચર્ય પાળવાની પ્રતિજ્ઞા કરી છે.’
મને એમની વાત જાણવાની જિજ્ઞાસા થઈ. મેં એમને જ પૂછ્યું: ‘ આ વાતનું રહસ્ય શું છે ?'
6
એમણે નમ્રતાથી કહ્યું: · એવા કોઇ મહાન ત્યાગ મે' કર્યા નથી. આ ભાઇ મારા મિત્ર છે એટલે પ્રશંસા કરે છે, મે તે મારી ફરજ બજાવી છે. અમે એ ભાઇએ હતા. મારા મેટા ભાઇએ કેટલાંય દુઃખ ને કષ્ટ વેઠી મને ભણાવ્યે, પુસ્તક લેવા માટે ને ટમ ફી ભરવા માટે પણ પૈસા અમારી પાસે ન હતા. ત્યારે મહિનાઓ સુધી એકડેંટ ક ભૂખ્યા રહી એમણે મને ભણાવ્યા. એમને યાદ કરું છુ’ એટલે થાય છે એ કેટલા મહાન હતાં ? આજથી વીસ વર્ષ પહેલાં હુલ્લડમાં એ અણધાર્યો મૃત્યુ પામ્યા. પાછળ ચાર બાળક અને ભાભી રહ્યાં. આજીવિકા માટે કેાઈ સાધન ન હતું. સૈા નિરાધાર થઈ ગયાં. તે વખતે હું અમદાવાદમાં ભણાવતા હતા. એ જ વર્ષમાં
