________________
પ૬
હવે તે જાગે! પ્રસ્થાન કરે તે એ દેવ બને અને વિવેક ભૂલે તે પશુ! માણસ પશુતા ભણી ન લપસી જાય, એ માટે જીવનદ્રષ્ટાઓએ માનવતાનાં અમુક સોપાન નિશ્ચિત કર્યા છે. માણસ જાગૃતિપૂર્વક એ સોપાને ચઢે તો એ પાન દ્વારા પ્રકાશને પામી શકે.
સપાન એટલે પગથિયાં. સોપાન કોનો? માનવતાનાં, પશુતાનાં નહિ. પશુતાનાં સોપાન ન હોય, એને તે ખાડે હોય, પતન હેય. ઉત્થાન તે માનવતાનું હોય, તે પછી એ માનવતાનું મૂલ્યાંકન કરતાં તે આપણને આવડવું જોઈએ ને? એનું મૂલ્યાંકન કરતાં ન આવડે તો આ માનવભવને ફેરે નિષ્ફળ જાય. આ ભાવને ફેરે નિષ્ફળ ન જાય અને સફળ થાય એ માટે માનવ ભવની નિસરણીનાં પાન ચઢવાની જરૂર છે.
માનવતાનું એક પણ સોપાન જે માનવી ચડ્યો નથી, એ માનવી બાહ્યદષ્ટિએ માણસ દેખાવા છતાં અંતરમાં તે પશુતાનું પ્રદર્શન જ ભરીને બેઠે હોય છે. પશુતાનું પ્રદર્શન પિતાના જીવનમાં ન ભરાઈ જાય એ માટે માણસે સતત જાગૃતિપૂર્વક પોતાના જીવનનું અને કર્તવ્યનું અવલોકન કરવું જોઈએ. માણસે માણસાઈના ગુણવડે આ દુનિયાને માનવતાથી ભરેલી બનાવવાની છે. દૈત્યેની દુનિયા બનાવવાની નથી.
માનવ જ્યાં વસતે હેાય ત્યાં તે હવામાં પણ ફૂલની જેમ માનવતાની સુવાસ હોય પણ આજે આપણું કમભાગ્યે જગતમાં માનવતાના અંશો ઓછા થઈ રહ્યા છે. ભગવાન મહાવીરની અહિંસાથી ભરેલા જગતના ચિત્ર સાથે આજના વિજ્ઞાનથી ઘાતક બનેલા જગતના ચિત્રને સરખાવી જેજે !
