________________
૫૮
જ્ઞાનસાર
માંજવા કામ લાગશે. અધિકારી કહેશે : “ભાઈ સાહેબ!આ કાંઈ ધૂળ નથી. આ તે સેનું છે.” કઈ અવસ્થામાં છે ? ધૂળની અવસ્થામાં છે, gross element ની સાથે તેનું મળેલું છે. કોઈ પૂછે કે કયારે મળ્યું? કેટલા હજાર વર્ષ પહેલાં મળ્યું? કેણે મેળવ્યું ? શા માટે મેળવ્યું? તે શું ઉત્તર મળશે ? સોનું ધૂળની સાથે અનાદિકાળથી ભેગું હતું જ, જે સમયને મર્યાદા જ ન આપી શકાય. જેવી રીતે સેનું ધૂળની સાથે મળેલું છે એમ આત્મા કર્મની સાથે મળેલો છે.
કઈ પૂછે કે “આત્માને જન્મ કયારે થશે ? કેટલાં કરોડ વર્ષ પહેલાં થયે ?” એ બિચારાને ફિલસૂફીની કાંઈ ખબર જ નથી. વિજ્ઞાનને આ એક સિદ્ધાંત છેજેને જન્મ થયે એનું મૃત્યુ થવાનું જ આપણે કહીએ છીએ કે આત્મા અમર છે તે પછી આત્માને જન્મ કયાંથી ? આત્માને કેઈએ બનાવ્યો નથી. જ્યાં બનાવ્યું એમ સ્વીકાર્યું
ત્યાં એને અંત સમજી જ લેવાને. જેનું સર્જન થાય એનું વિસર્જન થવાનું જ. સર્જન construction અને વિસર્જન destruction એ એક વસ્તુના બે છેડા છે. જે આત્માને વિનાશ નથી એનું સર્જન કેણે કર્યું ?
આ કર્મની અસરને લીધે માણસની વૃત્તિઓમાં ફેરફાર થાય છે.
કમ નચાવત તેમ હી નાચત.”
આ isntinct કેણ આપે છે ? વૃત્તિઓ કૅણ ઊભી કરે છે? ઈચ્છાઓ કેમ ઉત્પન્ન થાય છે ? આત્મા પર આઠ કર્મની અસર છે અને દરેક કર્મનું પરિણામ અને રૂપાન્તર :
