________________
જ્ઞાનસાર
માટે જે કોઈ વ્યકિત પ્રયત્ન કરે એ પુરુષાર્થવાન વ્યકિત પુરુષ કહેવાય છે. આત્માના ગુણ માટે પુરુષાર્થ કરે તે પુરુષ. જે કઈ આત્મા મહેનત કરે, આત્મા તરફ જવા માટે ઉદ્યમવંત બને, પોતાના પુરુષાર્થને પ્રકટ કરે એ બધા જ પુરુષ કહેવાય છે.
આનંદઘનજીએ ઠીક જ કહ્યું : જેણે તે જિત્યા રે તેણે હું જીતી,
પુરુષ કીષ્યો મુજ નામ ?” હે ભગવાન, જે કષાયને, જે કામને તેં જીતી લીધા એનાથી તે હું જીતાઈ ગયો છું તે પછી મારું નામ પુરુષ શેનું ?
જેને તમે જીત્યા એને હું જતું તે પુરુષ કહેવાઉં.
આ પુરુષાર્થ પ્રગટતાં, સામાન્ય માણસ અસામાન્ય બની જાય. આપણે સગુણમાં સંકોચ પામ્યા અને મહાપુરુષો સગુણમાં વિસ્તાર પામ્યા છે. જેમ જેમ સદ્દગુણને વિસ્તાર કરતા જઈએ તેમ તેમ અંદરથી મેટાઈ આવતી જાય. મેટાઈ માટે ભીખ માગવી નથી પડતી. માગેલી મેટાઈ ચિરકાળ નહિ રહે. - સત્ પછી આવે છે ચિત, ચિત એટલે જ્ઞાન. હું
અજ્ઞાની સંથી. અજ્ઞાન તે એક આવરણ છે. અજ્ઞાન એ મેહની પરાકાષ્ટાએનું પરિણામ છે. જ્યારે જ્યારે અજ્ઞાન વધી જાય છે ત્યારે સ્મૃતિ સરકી જાય છે.
ચિત્તમાં ઊભી થતી વિકલતા સામે પડેલી વસ્તુને પણ જેવા દેતી નથી. જેટલા જેટલા અથડાય છે એ વિકલતાવાળા માણસો છે. સ્વસ્થ તે જોઈને આવે, વિચારીને ચાલે.
