________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
ઉપર ઉપરથી આગમના અર્થો જાણી લીધા હોય તેમ નહિ, કિંતુ સૂત્રની વ્યાખ્યા કરવાના પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યાર્થ અને ઐદંપર્યાર્થ એ ચાર ભેદોથી આગમના અર્થો જાણ્યા હોય. પદાર્થ વગેરે ચાર ભેદોનો અર્થ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં ૪૩મી ગાથામાં જણાવ્યો છે.
ગાથા-૭૦-૭૧
૯૦
પાત્રનું જેને જ્ઞાન છે- અહીં પાત્ર એટલે જેની સમક્ષ વ્યાખ્યાન કરવાનું હોય તે શ્રોતા. શાસ્ત્રમાં પાત્રના બાલ, મધ્યમબુદ્ધિ અને બુધ એમ ત્રણ પ્રકાર જણાવ્યા છે. શ્રોતાના આ ત્રણ પ્રકારનું, કયા શ્રોતાને કેવી દેશના આપવી તેનું, અને પાત્રને જાણ્યા વિના વ્યાખ્યાન કરવાથી થતા નુકશાનનું વિસ્તૃત વર્ણન ષોડશક પ્રકરણના પહેલા અને બીજા ષોડશકમાં કર્યું છે. શ્રોતાના અપરિણત, અતિપરિણત અને પરિણત એમ ત્રણ પ્રકાર પણ છે. આ ત્રણનો અર્થ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં બીજી ગાથામાં જણાવ્યો છે.
શુભગુરુએ જેને અનુજ્ઞા આપી છેઃ- શુભગુરુ એટલે ચારિત્ર સંપન્ન ગુરુ. શિષ્યની યોગ્યતા જાણીને શુભ ગુરુએ જે શિષ્યને વ્યાખ્યાન કરવાની અનુજ્ઞા આપી હોય.
મધ્યસ્થઃ- મધ્યસ્થ એટલે સ્વ-પર પક્ષમાં રાગ-દ્વેષથી રહિત. જૈનશાસનને પામેલા જીવો સ્વપક્ષ છે. જૈનશાસનને નહિ પામેલા જીવો પરપક્ષ છે. હિતકાંક્ષીઃ- સ્વ-પરના હિતની અભિલાષાવાળો.
સુવિશુદ્ધ:- જિનવચનને અનુસરનારી દેશના સુવિશુદ્ધ છે. [૭૦] ण परिचिआ जेण सुआ, समयत्था तस्स णत्थि अणुओगो । सो सत्तूपयणिट्ठो, जं भणिअं संमईइ इमं ॥ ७१ ॥ न परिचिता येन श्रुताः समयार्थास्तस्य नास्त्यनुयोगः । स शत्रुपदनिष्ठो यद्भणितं सम्मताविदम् ॥ ७१ ॥
સાંભળેલા આગમના અર્થોને જેણે (સારી રીતે) જાણ્યા નથી, તેને અનુયોગ (=વ્યાખ્યાન કરવાનો અધિકાર) નથી. તે શત્રુના સ્થાને રહેનારો છે. કારણ કે સમ્મતિતર્ક ગ્રંથમાં આ (નીચેની ગાથામાં કહેવાશે તે) કહ્યું છે. [૭૧]
