________________
વર્ષ રાજ્યસુખ ભેગવ્યા પછી નિષધદેવની પ્રેરણાથી સંયમત્રત ધારણ કર્યું અને અંતે અનશન કરી, દેહ છોડી દેવામાં તે કુબેર નામને દેવ થયે તે પ્રસંગનું નિરૂપણ પંદરમી ઢાલમાં થયું છે. છેલ્લી ઢાળમાં રચનાસ્થળ તથા રચનાવીને નિદેશ કરી, પોતાની ગુરુપરંપરા જણાવી, રાસની ફલશ્રુતિરૂપે શીલને મહિમા દર્શાવી કવિ રાસનું સમાપન કરે છે.
કવિ ગુણવિનયની વાણીમાં લાધવ અને પ્રસાદ બને છે. નળદેવદતીના કથાનકને આ રાસકૃતિમાં કવિએ સુશ્લિષ્ટતાથી આલેખ્યું છે. તેમ કરવા જતાં કેટલેક સ્થળે કવિ કથાને માત્ર પદ્યદેહ આપે છે એવું લાગે છે. અલબત્ત, તે સ્થળે પણ કવિનું પદ લયબદ્ધ અને પ્રાસાનુપ્રાસયુક્ત રહ્યું છે. સંરચનાની દૃષ્ટિએ, દેશીઓ અને રાગરાગિણીની દૃષ્ટિએ આ રાસમાં, સમયસુંદર વગેરે કવિઓની કેટલીક રાકૃતિઓમાં જોવા મળે છે તેવું વૈવિધ્ય ઓછું જોવા મળે છે.
આ રાસમાં ગુણવિનયની કવિદષ્ટિનો પરિચય સ્થળે સ્થળે થાય છે. કવિએ યોજેલા શબ્દાલંકાર અને અર્થાલંકાર પણ એની પ્રતીતિ કરાવે છે. મધ્યકાલીન કવિતામાં અંત્યાનુપ્રાસની રચના સમગ્ર કૃતિમાં હોય છે તેવી રીતે આ રાસમાં પણ જોઈ શકાય છે. તદુપરાંત તેમાં આંતરયમક, વર્ણસગાઈ ત્યાદિની રચના પણ જોવા મળે છે. આવી રચના ગુણવિનયમાં સહજસુંદર થઈ છે.
- કવિએ ઉપમા, ઉઘેલા, રૂપક, દૃષ્ટાન્ત વગેરે અર્થાલંકારમાં દાખવેલી મૌલિક્તા જુઓ :
ભમરી પરિ ભમતી તસુ દષ્ટિ
રાજવનઈ નવિ પામઈ તૃષ્ટિ. ૬
રોમાંચિત તસુ અઉ દેહ - ધરિ અંકુર જિમ વૂડઈ મેહિ.
૬૧
*
સાત વ્યસન એ ધૂરિ કહ્યઉ એ, જિણઈ સત્યકોનન હેલઈ દઘઉ એ.
૯૩
હધ્યકમલિ
લહંસ
વહેતી: ૧૯૪
