________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-બીજો પ્રકાશ ૧૮
સહજ ચાર અતિશય
વાત પણ ક્યાંથી હોય ? અર્થાત્ આદ્રતાની વાત પણ સર્વથા જ અસંભવિત છે.
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–જેમ દર્પણમાં સંક્રાંત થયેલા આકારમાં ભયંકર ગ્રીષ્મઋતુ આદિની વિદ્યમાનતામાં પણ પસીનાથી થયેલી આર્દ્રતા ન હોય, એમ સ્વભાવથી જ ભગવાનના શરીરમાં પસીનાથી થયેલી આર્દ્રતા ન હોય. (૪)
આ પ્રમાણે પ્રિય ઋટિવ ઇત્યાદિથી સ્વાભાવિક અદ્ભુતરૂપનું માયામ એ શ્લોકથી રવાભાવિક સુગંધનું, દિવ્યામૃત એ શ્લોકથી રવાભાવિક રોગાભાવનું, વધ્યાત એ શ્લોકથી સ્વાભાવિક વેદ-મલના અભાવનું કથન કરતાં સ્તુતિકારે ચાર શ્લોકોથી ભગવાનના સહજ અતિશયોમાં પહેલો દેહાતિશય કહ્યો. હવે બે શ્લોકોથી બીજા સહજ અતિશયને કહે છે –
न केवलं रागमुक्तं, वीतराग ! मनस्तव ।
વપુ:સ્થિત વામપ, ક્ષીરવાર સહોરમ્ પા ૫) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – વીતરાજ -હે વીતરાગ !, વનં-કેવળ, તવ-આપનું, મનઃ-મન જ, સામુવત્તિરાગથી મુક્ત, -નથી, વધુ સ્થિતં-શરીરમાં રહેલું, વત્ત-લોહી, પ-પણ, ક્ષીરપા{/સહોર-દૂધની ધારા સમાન (સફેદ) છે. જેમ મન રાગથી રહિત છે, તેમ લોહી પણ રાગથી-રંગથી રહિત છે..
હે વીતરાગ ! ભગવદ્ ! “વીતરાગ” એવા અન્વર્થ નામથી જ અને સર્વસ્થળે નિરંકુશપણે ફરતા યશને જણાવનાર પટઘોષથી આપના મનમાં રાગનો અભાવ સુપ્રસિદ્ધ જ છે. આપનું કેવળ મન જ વિષયોના રાગથી રહિત છે એવું નથી, કિંતુ આપના શરીરમાં રહેલું લોહી પણ રાગથી ( લાલ રંગથી) રહિત છે, એથી જ સારા દૂધની ધારા સમાન (સફેદ) છે.
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–સહજ અતિશયના મહિમાથી જે ભગવાનના શરીરમાં લોહી દૂધધારા જેવું સફેદ હોય છે. પણ જાણે કે ભગવાનને રાગનો નિગ્રહ કરવાના આગ્રહવાળા જાણીને મનમાં ભય પામેલા લોહીએ રાગનેત્રરંગને છોડી દીધો. (૫). ૧. મુગ્ધ=સારું.
