Page Text
________________
अत्यन्तायोगव्यवच्छेदकत्वं-उद्देश्यतावच्छेदकव्यापकाभावप्रतियोगित्वं યથા નીર્ત.સરોનું વિત્યેવ' અહીં આ ઉદાહરણમાં ઉદેશ્યતા વચ્છેદક જે સરનવં તદ્- વ્યાપોડત્યનાભાવ- તે સરોજત્વની સાથે વ્યાપકપણે જે અંત્યંત અભાવ તે નીલવર્ણનો અત્યન્તાભાવ નથી પરંતુ પટાયત્તાભાવ હોઈ શકે છે પટાયત્તાભાવ મળતો હોવાથી નીલવર્ણ અપ્રતિયોગી થશે આ રીતે લક્ષણનો સમન્વય થાય છે.
નીત્ર સરોનું વવ અહીં ઘણા દ્રવ્યોમાં રહેલા નીલગુણને કમળ પોતાને આધીન કરતું નથી તેમજ નીલપણું સમગ્ર કમળોમાં વ્યાપ્ત જ છે. એમ પણ થતું નથી આ રીતે બંનેમાં વ્યભિચાર આવતો હોવાથી ક્રિયાપદ પાસે રહેલ
વાર' અત્યન્ત-અયોગ-નીલતાનો કમળ સાથે અત્યન્ત અભાવનો નિરાસ કરનાર છે. એટલે બધા કમળો લીલા હોય એમ પણ નહીં તથા લીલી જે જે વસ્તુ હોય તે બધા જ કમળો જ હોય એમ પણ નહીં એવો અર્થ જણાવે છે આ વ્યવચ્છેદ વિશેષણમાં વિશેષ્યનો અને વિશેષ્યમાં વિશેષણનો નિષેધ કરે છે અને સાથે સાથે અર્થતઃ કેટલાક અંશે અભાવનું સૂચન પણ કરે છે જેમ કે કમળો અવશ્ય નીલ હોય છે જ, અહીં કમળોમાં નીલરંગના સર્વથાઅભાવનો નિષેધ છે અને સાથે સાથે તે પણ સૂચન થાય છે બધાં કમળો નીલ નથી. કેટલાક ભૂરા ગુલાબી વિગેરે રંગના પણ હોય છે એટલે કે આ વ્યવચ્છેદથી વિશેષ્યમાં વિશેષણભૂતધર્મ અને તેનાથી ભિન્નધર્મમાં આ
બંનેની હાજરી સૂચિત કરે છે. - પ્રશ્ન : “યત્વેવ સર્વમ્' આ પ્રયોગમાં વાર ક્રિયાપદની સાથે જોડાયેલો હોવાથી અત્યન્તાયોગ વ્યવચ્છેદ થશે અને એમ થવાથી વિવક્ષિત એવા અર્થની સિદ્ધિ થશે નહીં. કોઇપણ વિવક્ષિત એવા ઘટમાં અસ્તિત્વના અભાવમાં પણ ચર્ચેિવ દિ: એવા પ્રકારનો પ્રયોગ સંભવી શકે છે જેમ કે કોઇપણ (ભુરા કે સફેદ આદિ) કમળોમાં નીલત્વનો અભાવ હોવા છતાં પણ અન્યનીલ કમળને આશ્રયીને નીર્જ સોને મવન્વેવ એવો પ્રયોગ થાય છે.
ઉત્તર : આ પ્રમાણે જો કહેતા હોતો તમારી વાત બરાબર નથી કારણ કે શાસ્ત્રમાં આવા પ્રકાર પ્રયોગમાં અયોગવ્યવચ્છેદ જ સ્વીકારેલો છે કહ્યું છે કે ક્રિયાપદની સાથે જોડાયેલો એવકાર પદ ક્યાંક અયોગવ્યવચ્છેદન
૧૬૫
| SR No. | 005872 |
| Book Title | Pramannaytattvalok |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahayashashreeji |
| Publisher | Omkarsuri Gyanmandir |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 348 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 22 MB |