________________
अत्र प्रतिषेध्यः तत्त्वेषु निश्चयः तेन साक्षाद् विरुद्धोऽनिश्चयः तस्य व्याप्यः सन्देहः, तस्योपलब्धिरिति विरुद्धव्याप्योलब्धिः ॥ ८७ ॥ - આ અનુમાનમાં નિષેધ કરવા યોગ્ય તત્ત્વમાં નિર્ણય, અને તેની સાથે સાક્ષાત્ વિરૂદ્ધ અનિશ્ચય, તેનું વ્યાપ્ય જે સંદેહ, તે વિદ્યમાન છે કારણ કે અનિશ્ચયની સાથે સંદેહ વ્યાપીને રહે છે જ્યાં જ્યાં સંદેહ હોય ત્યાં અનિશ્ચય હોય જ તેથી નિશ્ચય નથી તેમ નક્કી થાય છે માટે વિરૂદ્ધ-વ્યાપ્ત-ઉપલબ્ધિ હેતુ કહેવાય છે.
विरुद्धकार्योपलब्धिर्यथा-न विद्यतेऽस्य क्रोधाद्युपशान्तिः, વેવિશારઃ રૂ-૮૮ છે
આ વ્યક્તિને ક્રોધ વિગેરેની ઉપશાન્તિ નથી. કારણ કે મુખના વિકાર (લાલચોળ-ધૂંવાધૂંવા થવું) દેખાતા હોવાથી આ વિરૂદ્ધ કાર્યોપલબ્ધિ હેતુ કહેવાય છે. ___अत्र प्रतिषेध्यः क्रोधाद्युपशमः तद्विरुद्धश्वानुपशमः, तत्कार्यस्य ताम्रत्वादिस्वरूपस्य वदनविकारादेरुपलब्धिरिति विरुद्धकार्योपलब्धिः ॥ ८८॥
આ અનુમાનમાં નિષેધ કરવા યોગ્ય ક્રોધાદિની ઉપશાંતિ છે તેનું વિરૂદ્ધ - કાર્ય ક્રોધાદિની અનુપશાન્તિ, તેનું કાર્ય લાલચોળ આદિ થવારૂપ વદનવિકારની
પ્રાપ્તિ છે. માટે વિરૂદ્ધ કાર્યોપલબ્ધિ હેતુ કહેવાય છે. ..विरुद्धकारणोपलब्धिर्यथा-नास्य महर्षेरसत्यं वचः समस्ति,
. રી-પાનુષ્યક્ટિક્રુિતજ્ઞાનસમ્પન્નવત્ છે રૂ-૮૨ - જેમ કે આ મહર્ષિનું વચન અસત્ય નથી, કારણ કે તે રાગદ્વેષરૂપ કલુષિતતાથી અલંકિત જ્ઞાનયુક્ત હોવાથી (આ) વિરૂદ્ધ કારણોપલબ્ધિ હેતુ કહેવાય છે. . अत्र प्रतिषेध्यमसत्यं तद्विरुद्धं सत्यं तस्य कारणं राग-द्वेषकालुष्यैरकलङ्कितं ज्ञानं तस्योपलब्धिरिति विरुद्धकारणोपलब्धिः ॥ ८९ ॥
આ અનુમાનમાં નિષેધ કરવા યોગ્ય અસત્ય, અને તેની વિરૂદ્ધ સત્ય તેનું કારણ રાગદ્વેષરૂપ કાલુષ્યથી અકલંકિત એવું જ્ઞાન હોવાથી વિરૂદ્ધકારણોપલબ્ધિ હેતુ કહેવાય છે.
૧૩૧
