________________
(૪) સાટાપાટાની વિધિમાં (એકવસ્તુને બદલે બીજી વસ્તુ દેવાની હોય ત્યારે) લેવા યોગ્ય વસ્તુને પ્રતિ અવ્યયનાં યોગમાં પંચમી વિભક્તિ થાય. જોધૂપ્ય: પ્રતિ નતિ નતિ – તે ઘઉંના બદલે ફળો લે છે.
પ્રશ્ન - ૬ ષષ્ઠીવિભક્તિ કોને થાય ?
ઉત્તર - ૬ (૧) એકનામનો બીજા નામ સાથે સંબંધ હોય ત્યારે ગૌણનામને ષષ્ઠીવિભક્તિ થાય... વૃક્ષ0 પ, નૈતી ધારી, શ્રાવસ્થ શ્રદ્ધા, ગિનાનાં પૂરા વિ... (૨) પરિ, અથર્ પતર્ પુરસ્વતિ, પશ્ચાત્ વિ. અવ્યયોનાં યોગમાં નામને પી વિભક્તિ લાગે.... પ્રાયોરિ, (ગામની ઉપર.) વૃક્ષ0ાધ: (વૃક્ષની નીચે) રથસ્થ પરિત: (રથની ચારે બાજુ) નૃપસ્થ પુરતાત્ (રાજાની આગળ)... રામ પશ્ચાત્ (રામની પાછળ)
(૩) સતિ-સપ્તમી થવાનાં પ્રસંગે જો વાક્યમાં અનાદર જણાતો હોય તો ષષ્ઠીવિભક્તિ થાય. વીશ્વવસ્થ વિતપતો વીરો વ્રતનવરતિ - ભાઈ વિલાપ કરતે છતે વીરપ્રભુ વ્રત આદરે છે...
(૪) સમુદાયમાંથી જાતિ-ગુણ-વિની મુખ્યતાએ બુદ્ધિથી જુદાઈ કરવાની હોય ત્યારે ષષ્ઠીવિભક્તિ લાગે છે તેને નિર્ધારણ ષષ્ઠી કહેવાય છે.
નરાળાં ક્ષત્રિયઃ સૂર: – માણસોમાં ક્ષત્રિય શૂરવીર છે. . પ્રશ્ન : ૭ સપ્તમીવિભક્તિ ક્યારે ક્યારે લાગે ?
ઉત્તર - ૭ (૧) અધિકરણ (આધારવાચી નામ)ને સપ્તમીવિભક્તિ લાગે. પૃ. વસતિ 1 પટે નાસ્તિ | વિ.
(૨) જેની ક્રિયા અન્યની ક્રિયાને જણાવતી હોય ત્યારે તે નામને અને તેનાં વિશેષણને સમવિભક્તિ થાય છે. વર્ષતિ રે વીરા મા'તા: મેઘવરસતે છતે ચોરો આવ્યા હતાં. (પા.૪૦ વિ.૯)
(૩) નિર્ધારણ અર્થમાં પણ સામીવિભ. લાગે. નરેઙ ક્ષત્રિય સૂ:
૧૦૩
