________________
- સાતવિભક્તિનું વર્ગીકરણ
પ્રશ્ન - ૧ ક્રિયાપદને આધારે કારકની ઓળખ કેવી રીતે કરવી ?
ઉત્તર - ૧ (૧) ક્રિયાપદને કોણ, કોણે, શું પુછતાં જે જવાબ આવે તે.. કર્તા.. તેને પ્રથમ વિભ. લાગે. દા.ત. મયૂરો નૃત્યતિ.. રામોડથત, સૂર્ણ સરીત... વિ.
- (૨) ક્રિયાપદને કોને, શું, અને જવું' અર્થવાળો ધાતુ હોય તો ક્યાં પૂછતાં જે જવાબ આવે છે. કર્મ. તેને દ્વિતીયા વિભ. લાગે નૃપશ્ચર તાતિ... વાતો નોર્જ રાતિ, નરો પ્રામે સ્થિતિ વિ... - (૩) ક્રિયાપદને શેનાથી.... શેનાદ્વારા... શેના વડે પૂછતાં જે જવાબ આવે તે કરણ. તેને તૃતીયા વિભક્તિ લાગે.... (૧) એ 'કાળ છેષ્ઠ વૃતિ.. (૨) પામ્યાં છતિ (3) તૈન્નેન યત્રં વતિ.. વિ.
(૪) ક્રિયાપદને.. કોના માટે, કોને.. શેના માટે (વાસ્ત-સારું-કાજે) પૂછતાં જે જવાબ આવે તે સંપ્રદાન. તેને ચતુર્થી વિભક્તિ લાગે.... માતા વાત્સંખ્ય ओदनं पचति । स याचकाय धनं यच्छति। किङ्कराः रथाय काष्ठमानयन्ति।
(૫). ક્રિયાપદને ક્યાંથી, કોનાથી, કોની પાસેથી... કોના ઉપરથી, શેમાંથી પુછતાં જે જવાબ આવે તેને અપાદાન કહેવાય છે. ન્યૂયં પ્રતિષ્ઠથ...! स लोभात् पराजयते... । अहं श्रमणेभ्यः पुस्तकं नयामि । वृक्षात् फलं पतति... । त्वं पुष्पेभ्यो मालां सृजसि । काष्ठेभ्यो निर्मितः स्तम्भोऽस्ति ।
(૬)- ક્રિયાપદને ક્યાં.. શેમાં, ક્યારે, કોની અંદર, કોની ઉપર પૂછતાં જે જવાબ આવે તે અધિકરણ કહેવાય. તેને સપ્તમી વિભક્તિ લાગે... પૂર્ય પૃથે તિષ્ઠથ... પટે રત્નમતિ વયં રાત્રી ને નેમાના (રાત્રૌ=રાત્રિમાં) 'શૂષામાં રત્નાનિ સત્તિા વૃક્ષે વાનરા ૩પવશક્તિા
૧. રાત્રે (નપું.) દાતરડું, કુહાડો. ૨. ત્રશ(વૃક્ષ) - ગ.૬.૫.૫. કાપવું. ૩. મજૂષા - (સ્ત્રી) પેટી, પટારો..
૯૯
