Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
€3
સ્પષ્ટ રીતે સમજી શકાય છે. માટે પહેલાં સંસારી રાગની વિચારણા કરીએ. સંસારી જીવોને પોતાની પ્રેમપાત્ર વ્યક્તિ ઉપર જે રાગ હોય છે તે બે પ્રકારનો
છેઃ
(૧)કામરાગ (૨) સ્નેહરાગ.
કામરાગ :- આ રાગ સાપેક્ષ છે. અર્થાત્ એ વ્યક્તિ ઉપર સહજ રીતે તેને રાગ નથી, પણ એ વ્યક્તિની અમુક વસ્તુ તેને ગમે છે, એટલે તેની ઉપર તેને રાગ છે. એ વ્યક્તિનો દેખાવ ગમે છે અથવા તો સ્વભાવ ગમે છે અથવા તો મીઠાં વચનો ગમે છે. અમુક પ્રકારના સુંદર શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શદિના કારણે તે વ્યક્તિ ઉપર તેને રાગ થયો છે. માટે તે સાપેક્ષ છે. આ રાગ ગમે તેટલો ઉત્કટ હોય, એ વ્યક્તિ માટે તે ફના થઇ જવા સુધી તૈયારીવાળો હોય, તો પણ અવસરે એ રાગને તૂટતાં વાર લાગતી નથી.
6
આ કામરાગ બે કારણે તૂટે છે (૧) જે અપેક્ષાએ તે વ્યક્તિને એ ચાહે છે એ અપેક્ષા જો પેલી વ્યક્તિ પૂર્ણ ન કરી શકે તો તેના ઉપરનો રાગ તૂટી જાય છે. દા.ત. ધન કમાઇ આપશે’ એ અપેક્ષાએ પુત્ર ઉપર રાગ હોય અથવા તો ‘વિષયસુખની અપેક્ષાએ પત્ની ઉપર રાગ હોય’ પણ જો પુત્ર ધન કમાઇ આપે તેમ ન હોય (અપંગ બની જાય) અથવા તો પત્ની વિષયસુખ આપવા માટે અસમર્થ બની જાય; તો એ પુત્ર અને પત્ની ઉપરનો તેનો રાગ ઓસરી જાય છે, તૂટી જાય છે. ઘણાં દૃષ્ટાંતોમાં જોવા મળે છે કે સ્ત્રી કદરૂપી કે રોગિષ્ઠ બને એટલે તેના પતિનો તેની ઉપરનો રાગ ઓછો થઇ જાય છે.
(૨) કામરાગ તૂટવાનું બીજું કારણ એ છે કે જે અપેક્ષાએ તે આ વ્યક્તિને ચાહે છે એ અપેક્ષિત વસ્તુ તે વ્યક્તિ કરતાં બીજી વ્યક્તિમાં વિશેષ પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત થતી હોય, તો આ વ્યક્તિ ઉપરથી રાગ ઊઠીને પેલી બીજી વ્યક્તિ ઉપર રાગ થાય છે. સુંદર રૂપની અપેક્ષાને કારણે, સ્ત્રી ઉપરથી રાગ ઊઠીને પેલી બીજી સ્ત્રી ઉપર રાગ થાય છે. ધનની અપેક્ષાએ કોઇ ઉપર રાગ હોય, તો વધારે ધનપ્રાપ્તિ કરાવનાર જો બીજો કોઇ મળી જાય તો આની ઉપરથી તૂટીને તેના ઉપર રાગ થાય છે.
આમ કામરાગ એ સાપેક્ષ છે. માટે જ તે કૃત્રિમ છે અને અલ્પકાલીન છે. તે ગમે એટલો ઉત્કટ માત્રાનો હોય તો પણ અવિશ્વસનીય છે.
સ્નેહરાગ::- આ રાગ નિરપેક્ષ રાગ છે. જ્યારે માતા-પિતા, ભાઇ, બેન, પ્રિયા, પુત્ર, સ્વજનાદિ પ્રેમપાત્ર વ્યક્તિ ઉપર સહજ રીતે જ રાગ હોય ત્યારે તે સ્નેહરાગ કહેવાય છે. આમાં તેને એ વ્યક્તિ ઉપર જ મૂળથી રાગ છે. તેની પાસેથી બીજી કોઇ
Y-9
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |