Page Text
________________
૯૧
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય પણ રોગ આવે અથવા તો પૂર્વના મહામુનિઓનું લક્ષ્ય એષણીય નિર્દોષ ગોચરી તરફ જ રહેતું, પથ્ય કે કુપથ્ય જે નિર્દોષ મળે તે જ તેઓ વાપરતા. તેમાં કુપથ્થના સેવનથી તેમનું આરોગ્ય બગડે એ સ્વાભાવિક છે. બાકી તેમનું મન તો સ્વસ્થ જ હતું, શરીરને આરોગ્યપ્રદ જ હતું. મન કે ઇન્દ્રિયના અસંયમથી કદી તેમને રોગ આવતો નહિ. યોગમાર્ગને નહિ પામેલા જીવોને વિષયાસક્તિ અને કષાયના આવેશને કારણે આરોગ્ય બગડે છે, એ રીતે લોલતા-અસંયમાદિના કારણે યોગી જીવોનું આરોગ્ય કદી નષ્ટ થતું
નથી.
'
અનિષ્ફરતા:-યોગી જીવો સહજ રીતે જ કોમળ હૃદયવાળા હોય છે. સમકિતના શમ-નિર્વેદ આદિ પાંચ લક્ષણોમાંનું એક લક્ષણ આસ્તિક્ય છે. આ આસ્તિષ્પ ગુણના કારણે આ જીવો જ સાચી દ્રવ્યદયા અને ભાવદયા કરી શકે છે. દુશ્મન પ્રત્યે પણ તેમનો દ્વેષ નિરપેક્ષ નથી હોતો. *
નિષ્ફરતા બે પ્રકારે હોય છે. (૧) દર્શનમોહનીયજન્ય અને ચારિત્રમોહનીયજન્ય. ચારિત્રમોહનીયજન્ય નિષ્ફરતા પાપની પ્રવૃત્તિ કરાવે છે અને દર્શનમોહનીયજન્ય નિષ્ફરતા તેમાં નિર્ધ્વસ પરિણામ લાવે છે. સમકિતી જીવોને ચારિત્રમોહનીયજન્યનિષ્ફરતા સંભવે છે; પણ દર્શનમોહનીયર્જન્યનિષ્ફરતા હોતી નથી. અર્થાત્ તેઓ હિંસાદિ પાપની પ્રવૃત્તિ કરે છે, પણ વિવેકના કારણે પાપને પાપ તરીકે ઓળખતા હોવાથી તેમનામાં નિર્ધ્વસતા આવતી નથી. પાપને તેઓ દુભાતા હૈયે કરે છે. તેમની પાપપ્રવૃત્તિ સખેદ હોય છે. . . - પ્રથમ ગુણસ્થાનકવર્તી જીવોને પણ નિરપેક્ષ દ્વેષ હોતો નથી, છતાં અનાભોગથી તેમનામાં પાપની નિષ્ફરતા બેઠેલી છે. ગુણસ્થાનકની બહારના નાસ્તિક જીવો તો પાપને પાપ જાણવા છતાં ધીઠ્ઠાઇથી પાપ કરે છે. તેવી ધીઠ્ઠાઇ પ્રથમ ગુણસ્થાનકવર્તી જીવમાં હોતી નથી પણ તે અનાભોગથી કેટલીક પાપપ્રવૃત્તિને પાપરૂપે નહિ સમજતા હોવાથી રાચીમાચીને કરે છે. આમ અનાભોગજન્ય નિષ્ફરતા તેમનામાં રહેલી છે.
સમકિતી જીવ જાણીને પાપ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેના કરતાં પ્રથમ ગુણસ્થાનકવર્તી જીવ અજ્ઞાનથી પાપ કરે છે એટલે તેમને કર્મબંધ અલ્પ થાય એવું માનવું ભૂલભરેલું છે. કારણકે અજ્ઞાન એ જ મોટું મિથ્યાત્વ છે. અહીં અજ્ઞાન હેયોપાદેય સંબંધી સમજવાનું છે, શેય બાબત નહિ. ઝેર અજાણતાં ખાવામાં આવે તો પણ તે મારવાના સ્વભાવવાળું જ છે. મિથ્યાત્વ ઝેર સંદશ છે. સમકિતી જીવ વિવેકના કારણે કર્મબંધથી બચી જાય છે; જ્યારે અજ્ઞાની જીવમાં અવિવેક હોવાથી તેને એ પાપ પ્રવૃત્તિનો ખેદ હોતો નથી. આ
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |