Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય પુણ્ય-પાપના બંધ-ઉદય અંગેની આ થોડી પ્રાસંગિક વાત કરી. હવે આપણે મૂળ વાતનું અનુસંધાન કરીએ.
પાંચમીદષ્ટિના વર્ણનમાં અંતે ત્રણ &ોક આપ્યા છે તે શ્રી પાતંજલઋષિના છે. તેમાં ત્રણ કક્ષાના યોગીઓના ગુણોનું વર્ણન કરવા દ્વારા યોગની ત્રણ ભૂમિકાનાં ચિહ્નોનું શ્રી પાતંજલઋષિએ આબેહૂબ વર્ણન કર્યું છે. તેમાં પહેલો શ્લોક પ્રાથમિક યોગી એવા પાંચમી સ્થિરાદષ્ટિવાળાને લગતો છે. તેનું વર્ણન હવે કરીશું. બીજો શ્લોક એ આધ્યાત્મિક યોગી છઠ્ઠી કાંતાદષ્ટિવાળાને લગતો છે અને ત્રીજો શ્લોક એ યોગસિદ્ધ જીવો સાતમી પ્રભાષ્ટિ અને આઠમી પરાદષ્ટિવાળા યોગીઓને લગતો છે. તેનું વર્ણન અનુક્રમે છઠ્ઠી અને સાતમી દૃષ્ટિમાં કરીશું.
શ્રી પાતંજલઋષિ કહે છે કે અલૌલ્યતા, આરોગ્ય, અનિષ્ફરતા, શુભગંધ, મૂત્ર અને વિષ્ટાનું અલ્પત્વ, કાન્તિ, પ્રસાદ અને સ્વરની સૌમ્યતા આ યોગની પ્રથમ ભૂમિકાનું
શિલ છે.
અલોલતા -સંસારના વિષયોને વિશે અનાસક્તપણું, ઇન્દ્રિયોનો સહજ નિરોધ, તેને અલોલતા કહેવામાં આવે છે.
- ગુણો કૃત્રિમ અને અકૃત્રિમ એમ બે પ્રકારના હોય છે. કર્મની મંદતાના કારણે જે ગુણ પ્રગટે છે તે ઔદયિક ભાવના કહેવાય છે. તે ગુણો કૃત્રિમ હોય છે. કારણકે દોષનું બીજ મિથ્યાત્વ હજી પડેલું છે. એટલે ભવિષ્યમાં આ ગુણોનો નાશ થઇને ફરી પાછો દોષોનો ઉદ્ભવ થવાનો જ છે. ઉપરથી રોગ દબાવી દીધો હોય, મૂળમાંથી રોગ નાશન પામ્યો હોય, રોગનું બીજ હજી અંદર પડેલું હોય, એવા માણસને સાચા અર્થમાં નીરોગી ન કહી શકાય; કારણકે ફરી રોગ ઊથલો મારવાનો જ છે. ગુણસ્થાનકની બહારના જીવોને આ કૃત્રિમ ઔદયિક ભાવના ગુણો હોય છે. આ જીવોમાં અલોલતા ગુણ હોય તો ય તેમને યોગ કહેવામાં આવતા નથી.
કર્મનો ક્ષયોપશમ થવાથી જે ગુણો પ્રગટે છે તે ગુણો ક્ષાયોપથમિક ભાવના કહેવાય છે. તે જ સાચા - અકૃત્રિમ ગુણો છે. તેમાં વ્યવહારનય એવું માને છે કે પહેલાં દર્શનમોહનીયનો ક્ષયોપશમ થાય છે, ત્યાર બાદ જ્ઞાનાવરણીયાદિ બીજા ઘાતકર્મનો લયોપશમ થાય. નિશ્ચયનય માને છે કે ચારે ઘાતકર્મનો ક્ષયોપશમ એક સાથે જ થાય છે. સમકિતી જીવને આવા ક્ષાયોપથમિક ભાવના અકૃત્રિમ ગુણો હોય છે. કારણકે તેને મિથ્યાત્વનો ક્ષયોપશમ થયેલો છે. માટે સમકિતી જીવને જ યોગીપુરુષ કહેવામાં આવે છે અને યોગમાર્ગની શરુઆત ચોથા ગુણસ્થાનકથી ગણવામાં આવે છે. પહેલા
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |