Page Text
________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
એકને તીવ્ર કોટિનો હોય તો બીજાને મંદ કોટિનો હોય. આમ અનેક પ્રકારની તરતમતાથી આશયમાં ભેદ પડતો હોવા છતાં તેમાં મૂળભૂત કારણ બોધનો ભેદ છે. તે બોધ ત્રણ પ્રકારનો છે -(૧) બુદ્ધિ (૨) જ્ઞાન અને (૩) અસંમોહ.
૫૮
(૧) બુદ્ધિ :- જેમાં માત્ર ઇન્દ્રિયો વડે જ અર્થનું જ્ઞાન થાય છે, તેને બુદ્ધિપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન કહેવામાં આવે છે. જેમકે બીજાને તીર્થયાત્રા કરવા જતા જોઇને કોઇ માણસને તીર્થયાત્રા કરવા જવાનું મન થઇ જાય. તેને આપણે પૂછીએ કે ભાઇ! શા માટે તીર્થયાત્રા કરવા જાઓ છો? તો તે જવાબ આપશે કે શાસ્ત્રમાં તીર્થયાત્રા કરવાનું કહ્યું છે, તેનાથી ઘણા લાભ થાય છે, વગેરે. ઉપરછલ્લી દૃષ્ટિનું જ્ઞાન હોવાથી તે એવા જ જવાબ આપશે. પણ તીર્થ કોને કહેવાય? તેને તરવાનું સાધન કેમ કહ્યું છે? તીર્થયાત્રા કરતી વખતે મનના ભાવ(પરિણામ) કેવા રાખવા જોઇએ, તેની તેને ઊંડી સમજ ન હોય. માટે આવો વિષયપ્રતિભાસરૂપ માત્ર જે બોધ, તે બુદ્ધિપૂર્વકનો બોધ કહેવાય છે. આમાં પ્રણિધાન આદિ હોતાં નથી. આ જ કરવા જેવું છે, એમ તેને લાગતું નથી. એટલે આવો બુદ્ધિપૂર્વકનો બોધ તો નાસ્તિકને પણ હોઇ શકે છે. આવા બોધથી થતા ધર્માનુષ્ઠાનથી સંસાર કપાતો નથી કે મોક્ષ નિકટ આવતો નથી. માટે બાહ્યદષ્ટિએ તેનો ગમે તેટલો વિકાસ હોય તો પણ અંતરંગ દૃષ્ટિએ તેની ખાસ કાંઇ ગણત્રી નથી.
(૨) જ્ઞાન :- જેને આગમપૂર્વકનો એટલે કે શાસ્ત્રીય પરિભાષાનો વિવેક છે, તેવા જીવોનું ધર્માનુષ્ઠાન તે જ્ઞાનપૂર્વકનું કહેવાય છે. આમાં પ્રણિધાનાદિ હોય છે. તે ઓછાવત્તા અંશે હોય તો પણ જેટલા અંશે છે એટલા અંશે મોક્ષ નિકટ આવે છે.
(૩) અસંમોહ :- આને બૌધરાજની ઉપમા આપી છે. કારણકે તે સર્વશ્રેષ્ઠ છે. આ બોધવાળાને મોહ મુંઝવી શકતો નથી. તેમનું ધર્માનુષ્ઠાન એ સનુષ્ઠાન અર્થાત્ અમૃત અનુષ્ઠાન જ હોય છે. આ બોધવાળા જીવો મોક્ષની અતિ નિકટવર્તી એવા અમૃતઅનુષ્ઠાનવાળા જ હોય છે. અચિત્રાભક્તિ કરનારા જીવોમાં આવો અસંમોહ હોય છે.
લોકપ્રસિદ્ધ રત્નનું દૃષ્ટાંત આપીને ત્રણ પ્રકારના બોધને સમજાવે છે. એક ચમકદાર કિંમતી રત્ન છે. તેને ત્રણ પ્રકારના બોધવાળા માણસો જુદી-જુદી દૃષ્ટિએ ગ્રહણ કરે છે. જેમકે કોઇ અબૂઝ રબારી, એ રત્નને જોઇને તેને લેવાનું મન કરે છે; પણ તે માત્ર તેની ચમકથી આકર્ષાઇને જ તે લેવા લલચાય છે. તેનાં લક્ષણની કે ગુણવત્તાની
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |