Page Text
________________
૫૩
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય સ્વભાવને સિદ્ધ કરનારાં દૃષ્ટાંતો મળી રહે છે. એક કહે કે “અગ્નિ બાળે છે અને પાણી ભીંજવે છે. બીજો કહેશે કે નહિ, અગ્નિ ભીંજવે છે અને પાણી બાળે છે” આમ કહીને પોતાની વાતને સિદ્ધ કરવા માટે તે અગ્નિની પાસે ચંદ્રકાંત મણિ મૂકી દેશે તો અગ્નિમાંથી પાણી વહેવા માંડશે, એટલે અગ્નિ ભીંજવનાર થયો; અને પાણીને અગ્નિ ઉપર મૂકશે એટલે તે ગરમ થયેલું પાણી બાળનાર થશે. માટે આવા શુષ્ક તર્કો કરવા એ વિતંડાવાદ છે. તેનાથી કદાપિ પણ તત્ત્વજ્ઞાન થતું નથી.
બૌદ્ધદર્શનમાં એક જ્ઞાનાદ્વૈતવાદ મત છે. તે માને છે કે જગતમાં એક જ્ઞાન જ વાસ્તવિક છે. એ સિવાયના દેખીતા બધા જ પદાર્થો એ મિથ્યા આભાસ છે. ત્યારે પ્રતિવાદી દલીલ કરે છે કે પદાર્થ વગર પદાર્થનું જ્ઞાન થઇ શકે નહિ, કારણકે જ્ઞાન એ પદાર્થના આલંબનથી જ થાય છે. ત્યારે વાદી કહે છે કે ના, પદાર્થ ન હોવા છતાં જ્ઞાન થઈ શકે છે. (આને નિરાલંબન જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે.) જુઓ સ્વપ્રમાં માણસ, વસ્તુ ન હોવા છતાં વસ્તુને જુએ છે, એક ચંદ્રના ઠેકાણે આંખના રોગીને બે ચંદ્ર દેખાય છે, ઝાંઝવાનાં જળ, પાણી ન હોવા છતાં દેખાય છે. તેમ આ જગતમાં કોઈ પદાર્થ વાસ્તવિક રીતે છે જ નહિ, માત્ર આપણને તેનો આભાસ થાય છે.
આમ પોતાની વાતને સિદ્ધ કરવા માટે તે ભલેને એનેકાનેક દષ્ટાંત આપે પણ તેની વાત કોઈ રીતે સાચી માની શકાય નહિ. કારણકે લોકોને પ્રત્યક્ષ અનુભવ એના કરતાં તદ્દન વિરુદ્ધ જ થાય છે; અને છેલ્લે તો અનુભવ એ જ પ્રમાણભૂત છે. માટે પંડિત પુરુષો અતીન્દ્રિય પદાર્થોની સિદ્ધિ માટે કદી પણ શુષ્ક તર્કનો આશ્રય લેતા નથી પણ આગમનો જ આશ્રય લે છે. જેમ ચંદ્ર-સૂર્યનું ગ્રહણ ક્યારે થશે એ વર્ષો પહેલાં પણ શાસ્ત્ર વડે એકદમ ચોક્કસ જાણી શકાય છે, તેમ બીજા પણ અતીન્દ્રિય પદાર્થો આગમ વડે જાણી શકાય છે. અંતે ગ્રંથકાર મહર્ષિ સારાંશ રૂપે ઉપદેશ આપતાં કહે છે કે મહાત્માઓએ કુતર્કના પનારે કદી પડવું નહિ પણ હંમેશાં શ્રુત(આગમ), શીલ (પરદ્રોહનું વર્જન) અને સમાધિ માટે જ પ્રયત્નશીલ બનવું. - મહર્ષિ પતંજલિ પણ કહે છે કે આગમ, અનુમાન અને યોગાભ્યાસ વડે ઉત્તમ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. અર્થાત આગમની વાતોને સુયુક્તિ વડે અનુમાનાદિથી વિચારીને બુદ્ધિગમ્ય કરવી, પછી તેને યોગાભ્યાસ વડે (અનુષ્ઠાનાદિ વડે) અનુભવગમ્ય કરવી. આમ કરવાથી ઉત્તમ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ભૂમિકારૂપે આટલું વિચાર્યા બાદ, હવે તે ઉત્તમ તત્ત્વ શું છે તેનું ગ્રંથકાર મહર્ષિ નિરૂપણ કરે છે. તેઓશ્રીએ તત્ત્વનું આખુંય નિરૂપણ નિશ્ચયની શૈલીથી કર્યું છે. તેને સમજવા માટે બુદ્ધિને ખૂબ જ સમતુલ બનાવવી આવશ્યક છે. નહીં તો તેના રહસ્યને
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |