________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૪૫
તેણે નરકનું આયુષ્ય બાંધ્યુ છે. માટે મિથ્યાત્વ જ તેને દુર્ગતિમાં લઇ જનાર બન્યું છે. અનાદિ કાળથી જીવને સંસારમાં રખડાવનાર આ મિથ્યાત્વ જ છે. આ મિથ્યાત્વ મહાભયાનક, અતિદુઃખદાયક છે. જીવમાં એવી વિપરીત બુદ્ધિ પેદા કરે છે કે જેના કારણે અતિ તુચ્છ અને અસાર એવા પૌદ્ગલિક સુખોમાં તેને ગાઢ આસક્તિ પ્રગટે છે. પરિણામે દુઃખદાયક સંસારમાં તેને સુખકારીપણાની બુદ્ધિ જાગે છે. આવા જીવને ભવાભિનંદી કહેવામાં આવે છે. મિથ્યાત્વના કારણે તેનામાં જે જે દોષ ઉદ્ભૂત થયા છે, તેને લક્ષણરૂપે બતાવતાં કહે છે કે :
(૧) ક્ષુદ્ર :- અસાર, તુચ્છ એવા સાંસારિક ભોગસુખોમાં તેને આસક્તિ છે. વિષ્ટાના કીડાને જેમ વિષ્ટા પ્રિય હોય છે તેમ આ સંસારી જીવ કીડા જેવો ક્ષુદ્ર છે.
(૨) લાભરતિઃ-ઊંચા પ્રકારના અધ્યાત્મસુખની તેને ખબર ન હોવાથી સુખને આપનાર ગુણોમાં તેને રિત નથી હોતી પણ તુચ્છ એવી પૌદ્ગલિક વસ્તુઓ અને તે દ્વારા મળતા અસાર સુખને મેળવવામાં જ તેને આનંદ આવે છે. તેને જ ઇચ્છે છે. તે મળે એટલે ફુલાઇ જાય છે. ધર્મની પ્રવૃત્તિ પણ તેને મેળવવા માટે કરે છે.
(૩) દીન:-ભૌતિક ભોગસામગ્રી ઉપર જ તેણે પોતાના જીવનના સુખનો મહેલ ચણ્યો હોય છે. એટલે તેમાં કાંઇ ખામી આવે એટલે તે એકદમ રાંકડો(ગરીબ) બની જાય છે.
(૪) મત્સર :- આત્મિક ગુણો પ્રત્યે હંમેશાં તેને માત્સર્ય – અરુચિ હોય છે.
(૫)ભયભીત :- અકાર્યને આચરતો હોવાથી તે આલોક અને પરલોકથી ભયભીત રહે છે.
(૬) માયાવી :– પોતાના આત્માને સાચા સુખથી વંચિત રાખવા વડે સ્વ આત્માને ઠગનારો
છે.
(૭) મૂર્ખ :- હેયને ઉપાદેય અને ઉપાદેયને હેય માને છે, આમ ઊંધું સમજે છે.
તેમ સુખ
(૮) સંસારરસિક :- પાણી વલોવવાથી કાંઇ માખણ ન મળે,
Y-X
માટેની
