Page Text
________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ૩) સુખાસનં :- આ યોગનું ત્રીજું અંગ છે. માણસ ત્રણ કલાક એક આસને સ્થિરતાપૂર્વક બેસી શકે તો તે દ્રવ્યથી સુખાસન કહેવાય છે. કોઇ ધર્માનુષ્ઠાન એકદમ શાંત ચિત્તે, આકુલતા વગર સ્થિરતાપૂર્વક કરવામાં આવે તો તે ભાવથી સુખાસન કહેવાય છે. અહીં ભાવસુખાસનની વાત છે.
બલાદષ્ટિમાં જ પ્રવચનના સારરૂપ રહસ્યમય પરિણામનો સ્પર્શ થાય છે અને અનુષ્ઠાનોમાં તેમને મનનો એક સ્થિર પરિણામ જાગે છે. તેથી ધર્માનુષ્ઠાનોમાં તેમની મન-વચન-કાયાની બધી જ પ્રવૃત્તિ પ્રાયઃ દોષ રહિત હોય છે, જેમકે ચૈત્યવંદનાદિ ક્રિયા કરતાં તેમની દષ્ટિ કયાંય ડાફોળિયાં મારતી નથી. બધી જ ક્રિયા તે એકાગ્ર ચિત્તથી કરે છે. કારણકે ધર્મમાં તેની ઉપાદેયબુદ્ધિ દઢ છે.
ભોગમાં તેમને અસત્ તૃષ્ણા નથી. અર્થાત્ પ્રાથમિક જરૂરિયાતોની પૂર્તિમાં તેમને સંતોષ થઈ જાય છે. વધારે મેળવવા માટે તે મહેનત નથી કરતા પણ અનાયાસે મળતા હોય તો પણ તે લેવાની તેમને ઇચ્છા નથી હોતી. આના કારણે તેમને ધર્મમાં સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે. તેમનું ગમન આદિ સર્વ કૃત્ય અતૂરાપૂર્વકનું હોય છે. યોગમાર્ગમાં કર્તવ્યબુદ્ધિ હોવાથી તેમને આવો ક્ષયોપશમ જાગે છે કે ધર્માનુષ્ઠાનની સઘળી વિધિઅવિધિને તે જાણતા હોય છે. તેના બધા જ ઉપાયોમાં તેમની નિપુણતા હોય છે.
બલાદષ્ટિવાળા જીવને #પદોષના નિરાકરણથી ધર્મના ઉપકરણોની બાબતમાં પણ અપ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ થતા નથી. આરાધનાથી નિરપેક્ષ એવા કોઈ રાગ-દ્વેષ તેમને ધર્મસામગ્રીથી થતા નથી. આરાધનાની અપેક્ષાએ તે ઉપકરણોનો આશ્રય લે છે. તે સિવાય જો ઉપકરણો પર રાગ થઈ જાય તો તે ઉપકરણોની ઉત્પત્તિ થઈ તેના પ્રારંભથી માંડીને બધી જ હિંસાનું તેને પાપ લાગે છે, કારણકે અપ્રશસ્ત રાગ-દ્વેષ એ જ હિંસા છે. માટે ઉપકરણો ઉપર તેમને પ્રતિબંધ થતો હોતો નથી. દેરાસરની કોતરણી જોઈને કે ભગવાનની આંગીની માત્ર બાહ્ય રચના જોઇને આનંદ થાય એ અપ્રશસ્ત છે. આંગી જોઈને તે રચનારના ભાવની અનુમોદના થાય કે, દેરાસર જોઈને ધર્મારાધનાનું તે પ્રબળ સાધન છે એ રીતે અનુમોદના થાય તો તે પ્રશસ્ત છે.
અહીં ગ્રંથકાર મહર્ષિએ ઉપકરણોનો વિઘાત ન હોય એમ લખ્યું છે. તેમાં બાહ્ય ઉપકરણો નથી લેવાનો પણ અભ્યતર ઉપકરણો લેવાના છે. અત્યંતર ઉપકરણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ છે. ગમે એવા અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ કે ભાવમાં બલાદષ્ટિવાળા જીવોને પ્રતિબંધ હોતો નથી, અર્થાત્ તેની સારી કે ખોટી અસર નથી હોતી. ધર્મારાધનાલક્ષી જ તેમનું વલણ હોય છે.
નમુથુણં સૂત્રમાં “મગ્ગદયાણં' પદથી આ દૃષ્ટિ સમજવાની છે. ભગવાન
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |