Page Text
________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
૨૬ થયો. અતિ અલ્પ પ્રમાણમાં વિકાસ થયો છે. તેનું બળ-વીર્ય પણ મિત્રાના બોધની જેમ અલ્પ જ છે અને સ્થિતિ પણ અલ્પ જ છે. એટલે લાંબા કાળ સુધી તેની ચમક રહેતી નથી. વ્યવહારમાં આપણે જોઈએ છીએ કે ઓછી બુદ્ધિ, સમજશક્તિ કે યાદશક્તિવાળી વ્યક્તિને બહુયાદ રહેતું નથી. કદાચ યાદ રહે તો પણ તેની અસર બહુ રહેતી નથી માટે બુદ્ધિસાધ્ય કાર્યો તે સારી રીતે કરી શકતા નથી. તેવી જ રીતે તારાદષ્ટિવાળા જીવો બોધ અલ્પ હોવાના કારણે, પહુસ્મૃતિના અભાવથી દર્શન-વંદનાદિ ક્રિયાઓ સારી રીતે કરી શકતા નથી. તેમની તે ક્રિયાઓ વિકલ જ હોય છે. તેથી તે માત્ર દ્રવ્યક્રિયારૂપ જ રહે છે. ભાવક્રિયા બનતી નથી.
ગ્રંથકાર મહર્ષિએ પહુસ્મૃતિના અભાવે પ્રયોગકાળે આ બોધ ટકતો નથી એમ લખ્યું છે. તેમાં પ્રયોગકાળનો ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે કે, આ દૃષ્ટિમાં ઘણા કાળના અભ્યાસ પછી જ ઝાંખો પણ સાચો (તાત્ત્વિક) એવો અધ્યાત્મનો બોધ થાય છે. તેનો ચમકારો શરુઆતમાં દેખાય છે, પણ જો કોઈ વિપરીત નિમિત્ત મળે તો પાછો આ જીવ તે નિમિત્તમાં લપટાઈ જાય છે. તે વખતે તેનો બોધ જાણે જતો રહ્યો હોય એવું લાગે છે. જો કે અંદર તે બોધ પડેલો જ હોય છે. છતાં વિશેષ કાંઈ કામમાં નથી આવતો. આ જીવ દર્શન-વંદનાદિ ક્રિયા વિકલ કરે છે એટલે કે તે ખોટી વિધિથી કરે છે એવો તેનો અર્થ નથી. બાહ્યવિધિથી તે બરાબર ક્રિયા કરતો હોય છતાં પણ ધર્મક્રિયા કરતી વખતે પણ, વિષયકષાયમાં તેની અવ્યક્ત રુચિ પડી હોય છે. વિષય-કષાયોને હજીય તે ઉપાદેય માનતો હોય છે. માટે એમ કહેવાય કે પ્રયોગ કાળે પણ તેનો બોધ ઝાંખો જ છે. તેનો ચમકારો ટકતો નથી.
વિષય-કષાયમાં સંપૂર્ણપણે હેયબુદ્ધિ જાગે નહિ, ઉપાદેય બુદ્ધિ નષ્ટ થાય નહિ, ત્યાં સુધી સારામાં સારી રીતે, બાહ્ય બધી વિધિ જાળવીને કરાતી પણ ધર્મક્રિયાઓ વિકલ જ છે; માત્ર દ્રવ્યક્રિયા જ છે. જો કે આગળ જતાં ભાવક્રિયાનું કારણ બનનાર હોવાથી તેને પ્રધાનદ્રવ્યક્રિયા કહી શકાય.
લક્ષણ:- તારાદષ્ટિમાં આ પ્રમાણે બોધ અલ્પ છે; પણ મિત્રાદષ્ટિ કરતાં કાંઈક વધુ સ્પષ્ટ છે. આ દૃષ્ટિવાળા જીવોને યોગમાર્ગમાં અખેદ સહિત અનુવૅગ હોય છે. અર્થાત્ યોગમાર્ગમાં ખેદ અને ઉગ બંને દોષ હોતા નથી; તત્ત્વપ્રાપ્તિને અનુકૂળ એવી જિજ્ઞાસા હોય છે તેમજ શૌચાદિ પાલન હોય છે. તેનાં આ ત્રણે અંગોનો વિસ્તારથી વિચાર કરીએ.
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |