Page Text
________________
૧૦૨
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
ધારણા:- યોગનાં આઠ અંગમાં પ્રત્યાહાર પછી ધારણા નામનું અંગ છે, તે આ દૃષ્ટિમાં પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં ધારણા પરા એટલે શ્રેષ્ઠકોટિની હોય છે. '
યોગનાં અંગો હઠયોગવાળાને પણ હોય છે. તેમને યમ એટલે પાંચ મહાવ્રતો બાહ્ય રીતે હોય છે. નિયમમાં માંસ, મદિરા, આદિનો ત્યાગ કરે છે. આસનમાં વીરાસન વગેરે આસનો કરે છે. પ્રાણાયામથી નાડીઓ શુદ્ધ કરે છે. પ્રત્યાહારમાં ઇન્દ્રિયોનો નિરોધ કરે છે અને ધારણામાં કોઈ એક વસ્તુમાં મનને ધારી રાખે છે. એટલે કે મનને અમુક દેશમાં (વિષયમાં) એવી રીતે બાંધી દે કે આંખનું પોપચું પણ ન હાલે.
અહીં આપણે જે યોગના અંગની વાત કરીએ છીએ તે હઠયોગ સંબંધી નથી, રાજયોગ સંબંધી છે. આમાં ધારણા એટલે મન ઉપરનો સંપૂર્ણ કાબૂ, મનની વિષયોની વિરક્તિ. આ જીવોએ મનને સંપૂર્ણપણે જીતી લીધેલું હોવાથી તેઓ મનને જયાં ગોઠવવું હોય ત્યાં ગોઠવી શકે છે. તેમનું મન મોક્ષમાર્ગમાં જ જોડાયેલું રહે છે. મનને તેમણે ખીલે બાંધી દીધું હોય છે. ચિત્તનો દેશબંધ એટલે મનની સ્થિરતા. પાંચમી દષ્ટિમાં વિવેક સ્થિર હતો પણ મન ચંચળ હતું, રખડેલ વાંદરા જેવું હતું. જયારે અહીં છઠ્ઠીમાં મન એ મદારીના વાંદરા જેવું હોય છે. તેની ઉપર એટલો અંકુશ હોય છે કે તેને જેમ ફેરવવું હોય તેમ ફેરવી શકે છે.
પાંચમી દષ્ટિમાં ભોગમાં કર્મજન્ય આસક્તિ હતી. અહીંછઠ્ઠીમાં કર્મજન્ય ભાગમાં પણ આસક્તિ નથી. ભોગોનું સેવન તે અનાસક્ત ભાવે જ કરે છે. માટે નિશ્ચયનયથી ખરા જ્ઞાની આ દૃષ્ટિવાળા જીવો જ છે. આ જીવોના ભોગ પણ યોગ સ્વરૂપ હોય છે..
(દરેક તીર્થકરો ત્રીજા ભવમાં જ્યારે તીર્થંકર નામકર્મ નિકાચિત કરે છે ત્યારે પ્રાય છઠ્ઠી દષ્ટિમાં હોય છે; કારણકે તે વખતે પરાકાષ્ઠાની મૈત્રી જોઈએ છે. તીર્થકર નામકર્મ પ્રબળ કોટિના પ્રશસ્ત કષાયો હોય ત્યારે નિકાચિત થાય છે. એવા પરાકાષ્ઠાના પ્રશસ્ત કષાયો છઠ્ઠી દૃષ્ટિમાં હોય છે. માટે નિકાચના વખતે આ દૃષ્ટિ હોય પણ પછી તે સતત ટકી રહે એવો નિયમ નથી. વચલા ભવમાં ન પણ હોય. છેલ્લા તીર્થકરના ભવમાં જન્મથી તે છઠ્ઠી દષ્ટિમાં આવી જાય છે.)
| (ગા. ૧૬૨):-અન્યમુદ્દોષ ગયો હોવાથી કાન્તાદૃષ્ટિવાળા જીવો ધર્મમાં એકાગ્ર મનવાળા હોય છે. ધર્મ તે પોતે સુખરૂપ છે અને બીજાને પણ સુખનું કારણ છે. ધર્મના આવા માહાભ્યથી અને સદાચારની વિશુદ્ધિથી આ જીવો સૌ કોઈને (પ્રાણીમાત્રને) પ્રિય બને છે.
(ગા. ૧૬૪) :- આ જીવોનું મન હંમેશાં સતત શાસ્ત્રોમાં કહેલી ભાવનાઓમાં રમતું હોય છે. તે બીજી ચેષ્ટા મન વગર માત્ર કાયાથી જ કરતા હોય છે. તેવા પ્રકારનું
| SR No. | 005870 |
| Book Title | Yogdrushti Samucchay |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yughbhushanvijay |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 160 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 13 MB |