________________
અવતાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? અચલ છે. જે સ્થિતિમાં છે તે સ્થિતિથી જરાપણ તે ડગે તેમ નથી. માટે પરતત્ત્વ અચલ-સ્થિર છે. પોતાના સ્વરૂપથી ચલાયમાન નહિ થવાથી અવિચલિત છે. મૂળ દ્રવ્ય કદી ફેરફાર થાય નહિ, ફેરફાર પર્યાયોનો થાય છે. તેથી ઉપચાર દ્રવ્યમાં કરવામાં આવે છે ત્યારે તેને દ્રવ્યનો ફેરફાર માની તેનું મૂળ સ્થિતિથી ભિન્ન એવું સ્વરૂપ વર્ણવાય છે. પરંતુ મૂળ દ્રવ્ય સ્વરૂપ પરતત્ત્વ પોતાના સ્વરૂપમાં અચલ છે માટે તે અચલ કહેવાય છે.
વ્યથાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? અવ્યય છે. જેમ ઉત્પાદ, વ્યયરહિત તેનું પ્રૌવ્ય સ્વરૂપ છે અને ઉત્પાદ રહિત તેનું અજ સ્વરૂપ છે તેમ વ્યય રહિત તેની ધ્રુવસત્તા હોવાથી પરતત્ત્વ અવ્યય છે. મૂળ દ્રવ્યનો કદી નાશ થતો નથી. જેનો નાશ થાય તે વ્યય કહેવાય. પર્યાયો નાશવંત છે પણ આત્માનું મૂળ સ્વરૂપ કદી નાશ પામતું નથી, માટે અનાદિકાળથી અનંતકાળ સુધી અનંત પર્યાયમાં ફરતો આત્મા એનો એ જ હોય છે. તેનો નાશ કદી થતો નથી માટે આ પરતત્ત્વ અવ્યય છે.
વિખવે - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? વિભવ છે. તે અણુથી પણ અણુ સ્વરૂપ છે અને મહથી પણ મહત્ સ્વરૂપ છે તેના અણુ સ્વરૂપનું ધ્યાન કરે છે ત્યારે ચિત્ત તેમાં લય પામતાં નિર્વિકલ્પ થાય છે. તેમ મહતુ. સ્વરૂપનું ધ્યાન કરતાં તેનાથી આગળ કોઈ મહતું નહિ હોવાથી તેમાં મનોલય થતાં નિર્વિકલ્પ દશા પ્રાપ્ત થાય છે. આ જે પરતત્ત્વનું મહતું સ્વરૂપ છે તે જ તેનું વિભુત્વ છે. માટે પરતત્ત્વ વિભુ છે.
રિન્યાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? અચિત્ત્વ છે. આ પરતત્ત્વ મનનો વિષય બની શકતું ન હોવાથી તેનું ચિંતન થઈ શકતું નથી તે મનને અગોચર તત્ત્વ છે. તે કેવળ આત્માનો વિષય બની શકે છે. માટે
૬૨
શકાય
