________________
જે દ્રવ્ય સ્વરૂપે છે તે છે અર્થાત આત્માની સકલ સંપત્તિ અનુપમ ચૈતન્ય શક્તિના કારણે છે માટે આ પરતત્ત્વ શ્રીપતિ છે.
વિશ્વપાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે? વિશ્વરૂપ છે. પરતત્ત્વ વિશ્વ સ્વરૂપ છે. વિશ્વ એ કોઈ છ દ્રવ્યથી ભિન્ન વસ્તુ નથી. પદ્વવ્યાત્મક આ વિશ્વમાં જે કાંઈ છે તે આત્મદ્રવ્યને આભારી છે. આત્મદ્રવ્ય જ દશ્ય જંડ સૃષ્ટિની રચના કરી છે. બાકીના ચાર દ્રવ્યો તે જડ - ચેતનના સહાયકરૂપ છે. માટે આ છે માં સૌથી મોખરે આત્મદ્રવ્ય છે. તે વિશ્વવ્યાપી છે માટે પરતત્ત્વ કહો કે વિશ્વ કહો તે બે એક લાગે છે. માટે આ પરતત્ત્વ વિશ્વરૂપ છે.
હૃષીકેશાય - વળી આ પરતત્ત્વ કેવું છે? હૃષીકેશ છે. હૃષીક એટલે ઇન્દ્રિયો. તેનો સ્વામી તે હૃષીકેશ. આત્મા ઇન્દ્રિયોનો સ્વામી એટલા માટે છે કે ઇન્દ્રિયો તો આત્માને જ્ઞાન કરવા માટે સાધનરૂપ છે. જ્યાં સુધી અશુદ્ધ પર્યાયને આધીન પોતે (આત્મા) પડેલો છે. ત્યાં સુધી ઇન્દ્રિયો જ્ઞાન કરવા માટે સાધનરૂપ છે માટે ઇન્દ્રિયો આત્માનો હુકમ થતાં સાધનરૂપ બની કાર્ય કરે છે માટે તેનો સ્વામી આત્મા છે. અર્થાત્ ઇન્દ્રિયો પરતત્ત્વ છે. ચૈતન્ય શક્તિ છે તો જ પોતે સક્રિય છે તે સિવાય તો જડ એવી ઇન્દ્રિયો નકામી બને છે માટે પરતત્ત્વ ઇન્દ્રિયોનું સ્વામિત્વ ધારણ કરનાર હોવાથી હૃષીકેશ છે.
નાથાય - વળી પરતત્ત્વ કેવું છે ? જગન્નાથ છે. ત્રણ લોકરૂપ જગતના નાથરૂપ છે. જગતનું યોગ અને ક્ષેમ (અસ્તિત્વરૂપ) કરનાર હોય તો આ એક પરતત્ત્વ જ છે. જગતનું અસ્તિત્વ શુદ્ધાત્મદ્રવ્યને લીધે છે. આત્મદ્રવ્યની પર્યાયો - જે સ્વપર્યાયો છે તે તો શુદ્ધ પર્યાયો છે પણ તે સિવાય જે અશુદ્ધ પર્યાયો (જ પર - જડ પર્યાયોને ગ્રહણ કરી સ્વ સ્વામિત્વ સ્થાપ્યું છે તે) જે તેણે છોડી દીધી
શકસ્તવ
૫૯
