________________
શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીજી 452
ભોગવવાનું આવે છે, જે કર્તાભાવના પરિણામરૂપ ભોક્તાભાવ છે. જ્ઞાનધારામાં, આવો સમજુ બનેલ ચેતન, હવે કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનાને માત્ર જોનારો અને જાણનારો અકર્તા-અભોક્તા બને છે. જ્ઞાનધારામાં સભાનપણે સતત સજાગ રહી, જ્ઞાતા-દષ્ટા બની રહેવાના પુરુષાર્થને આદરે છે. સ્વરૂપદષ્ટા હવે સ્વરૂપકર્તા બને છે.
સ્વરૂપકર્તા એવો શબ્દપ્રયોગ કર્યો છે. પરંતુ ખરેખર તો સ્વરૂપમાં કરવાપણું હોતું જ નથી. સ્વરૂપમાં તો ઉઘડવાપણું, ઉગવાપણું, ખૂલવાપણું ને ખીલવાપણું છે. કારણ કે સ્વરૂપ તો સ્વરૂપપણે અંતર્ગત રીતે આત્મામાં રહેલું જ છે, તે પ્રાપ્તની જ પ્રાપ્તિ કરવાની છે. અર્થાત્ પ્રગટીકરણ કરીને વેદનમાં લાવવાનું છે. કર્મવાદળ હઠાવીને આત્મજ્ઞાનરૂપ સૂર્ય પ્રકાશિત થવાનું છે અને કર્મના છોતરા-ફોતરાને દૂર કરીને, આનંદઘન રૂપ આત્મકંદને આસ્વાદવાનો છે. આ કર્તૃત્વ વિનાનું ભોક્તત્વ છે. આ તો પોતાના પોતાપણાને જાણીને, પોતાના પોતને,એટલે કે પોતાપણાને પ્રગટ કરી, પોતામાં પોતાના પોતાપણાને આસ્વાદવાની પ્રક્રિયા છે.
જ્ઞાનધારામાં ઉપર અને ઉપર ઉઠતો ચેતન, એની જ્ઞાનચેતનાને જ્ઞાનધારામાં સ્થાયી બનાવે છે, ત્યારે જ્ઞાન-ચેતનાનું પરિણામ કેવળજ્ઞાનના પ્રાગટ્યમાં પરિણમે છે. પછી ચેતન સહજ, નિર્વિકલ્પ, જ્ઞાતા-દૃષ્ટા બની રહે છે. પરિણામ સુધારવાની વૃત્તિ એ નીચેની ભૂમિકા છે, જે નીચલી પ્રારંભિક કક્ષામાં જરૂરી છે. જ્યારે “હું અપરિણામી છું!'' એનું લક્ષ્ય કરી અપરિણામીના ઉપયોગને સ્થિર કરતાં જવું તે ઉપલી ભૂમિકા છે.
ચેતને પોતે પોતાની ચેતનાને સમજણના ઘરમાં લાવી, કર્મચેતના અને કર્મફળ ચેતનાને જ્ઞાનધારામાં વળવા સમજાવવાની-મનાવવાની છે.
કષાય અને ભ્રાંતિ થવામાં ઘાતી કર્મનું નિમિત્ત છે. પ્રતિકૂળતા થવામાં અધાતિ કર્મનું નિમિત્ત છે.
