________________
431
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
એના નામાદિ ગુણો વડે જુદી પડીને વિશિષ્ટ જણાય છે. આ વિશેષ બોધથી વસ્તુ અને વ્યક્તિ, વસ્તુવિશેષ અને વ્યક્તિવિશેષ તરીકે એના નિશ્ચિતરૂપથી જણાતી હોવાથી તેને ભેદગ્રાહક સાકાર કહ્યો છે, જે જ્ઞાનોપયોગ છે. એ પરિચય છે. - ઉદાહરણ તરીકે આપણી સામે ચાર ચીજ પડી છે. એ બધીય સફેદ રંગની છે. એનો સફેદ વસ્તુ તરીકેનો જે બોધ થયો કે કોઈક સફેદ ચીજ પડી છે, તે તેનો સામાન્ય બોધ થયો જે દર્શનોપયોગ છે. એ ચાર સફેદ વસ્તુઓને પ્રત્યેકથી નોખી વિશિષ્ટ બતાવનાર જે બોધ છે તે જ્ઞાનોપયોગ છે જે નિર્ણયરૂપ છે.
આ દર્શનોપયોગના અનુસંધાનમાં ઝીણવટભર્યા નિરીક્ષણથી, જે ચીજનો રંગ એકદમ દૂધ જેવો સફેદ છે, જે નરમ છે, તેને મીઠા-નમક તરીકે, જે ચીજ એકદમ સખત અને ચમકતી છે તેને હીરા તરીકે, જે ચીજની ચમક ઓછી છે પણ ચીકાશવાળી અને જીભ ઉપર મૂકતા મીઠી લાગે છે, તેને સાકર તરીકે અને જેનો રંગ ચમક વિનાનો ફિકો અને સ્વાદમાં તૂરો છે, તે ચીજને ફટકડી તરીકે જુદી પાડશો. આવું જે જ્ઞાન છે તે ભેદગ્રાહક, સાકાર, જ્ઞાનોપયોગ છે.
વ્યક્તિને વ્યક્તિ તરીકે ઓળખવી એ અભેદ સંગ્રાહક, દર્શનોપયોગ છે. પછી તેના નામ, જાતિ, વર્ણ, લિંગ, વતન, વ્યવસાય, અભ્યાસ, ગુણ, શક્તિ, આદિથી પરિચય થવો તે વ્યક્તિવિશેષની જાણ ભેદગ્રાહક, સાકાર જ્ઞાનોપયોગ છે.
આમ જીવની ચેતના શક્તિ-જ્ઞાયકતા બે પ્રકારે કાર્ય કરે છે. સામાન્ય અને વિશેષ. વસ્તુના સામાન્યધર્મને ગ્રહણ કરનાર જ્ઞાયકતાજાણનપણું એ નિરાકાર, અભેદ-સંગ્રાહક દર્શનોપયોગ છે. જ્યારે
સંસાર એટલે પુણ્યના યમફાઇ.
