________________
શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી ,
828
હવે યોગીરાજ નાસ્તિક એવા ચાર્વાક દર્શનની સમીક્ષા કરતાં કહે છે –
ભૂત ચતુષ્ક વર્જિત આતમ તત્ત, સત્તા અળગી ન ઘટે, અંધ શકટ જો નજરે ન દેખે, તો શું કીજે શકટે. મુનિસુવ્રત...૬
અર્થ : ભૂત ચતુષ્ક એટલે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ અને વાયુ એ ચાર ભૂતો સિવાય આત્મતત્ત્વની નિરાળી સત્તા ઘટતી નથી અર્થાત્ પૃથ્વી આદિ ચારેને છોડીને આત્મ તત્ત્વનું જુદું હોવાપણું સંભવતું નથી. આમ ચાર્વાક અર્થાત્ નાસ્તિક મતવાળા માને છે. - આનંદઘનજી તેના ઉપર આપત્તિ આપતા કહે છે કે, આંધળો માણસ રસ્તેથી પસાર થતા ગાડાને જો નજરે ન જોઈ શકે તો તેમાં ગાડાનો શો અપરાધ છે . આનંદઘનજીએ આ પ્રશ્ન ખડો કરી એવી આપત્તિ આપી છે કે ભલભલા બુદ્ધિમાનને પણ ચૂપ થઈ જવું પડે તેમ છે.
- વિવેચનઃ કલિકાલ સર્વજ્ઞ વીતરાગ સ્તોત્રમાં લખે છે કે જેની મતિ, પરલોક, આત્મા અને મોક્ષના વિષયમાં મૂંઝાએલી છે, તેવા ચાર્વાકની માન્યતા સાચી છે કે ખોટી તેનો વિચાર જ કરવાની જરૂર નથી. તેના અભિપ્રાયની કોઈ કિંમત નથી. જે પોતે પોતાને જ માનતો નથી અને પોતાપણાના અસ્તિત્વને જ નકારે છે, તેવા પાગલ સાથે પોતાપણા (આત્મા)ની વાતો કરવી નિરર્થક છે. ઘુવડની આગળ સૂર્યની કે સૂર્ય પ્રકાશની વાતો કરવાનો શું અર્થ ? ઘુવડના નકારવાથી સૂર્યનું અસ્તિત્વ અમાન્ય નથી ઠરતું.
ચાર્વાક એમ માને છે કે આત્મા નામનો કોઈ સ્વતંત્ર પદાર્થ નથી. પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ અને વાયુરૂપી ચાર ભૂતો એકઠા થવાથી ચૈતન્ય
માયા તત્ત્વને બરોબર સમજીશું તો મોહ તુરત ઉતરી જશે.
